Türk inÅŸaat sanayi yurt dışında çok baÅŸarılıdır. Rusya, Türki Cumhuriyetler, Libya, OrtadoÄŸu ülkelerinde geçerli standartlara uyum için bir hayli uÄŸraşı vermiÅŸ ve baÅŸarılı olmuÅŸtur. Ancak bu tür deneyime sahip olan müteahhitlerimiz, müÅŸavirlerimiz bu uygulamaları yurt içine taşıyamamıştır.

Mekanik Tesisat Genel Åžartnameleri 1970’li yıllara kadar geçerli olan Yapı Ä°ÅŸleri Makina Tesisatı Genel Teknik Åžartnamesi, 1975 yılında toparlanarak, mekanik tesisat uygulamaları için bugüne dek geçerli olmuÅŸtur. Ancak batı ülkeleri gibi bütün yapıların ana hizmetleri için geçerli olan ÅŸartnamelerimiz maalesef ısıtma, sıhhi tesisat, yangın, soÄŸutma tesisatlarında yetersiz kalmış, deÄŸiÅŸen teknolojinin ÅŸartlarına ayak uyduramamıştır. Nitekim bahse konu genel ÅŸartnamelerin otel, alışveriÅŸ merkezi, kongre salonu, müze, konser salonu gibi binalarda kifayetsiz olduÄŸu görülür. 

Genel ÅŸartnamelerimizde görülen temel eksiklik, ülkemiz yapı standartlarının, yapı yönetmeliklerinin, norm ve kodlarının eksikliklerinden kaynaklanmaktadır. Nitekim bunu gören ÅŸartname hazırlayıcılar, tıkandıkları noktalarda ‘uluslararası geçerli güncel ÅŸartnameler esas alınır’ demek suretiyle çözüm aramışlardır. Son yıllarda gündeme gelen deprem, yangın yönetmelikleri, hijyen ÅŸartları, bu gibi sorunlara bir çözüm bulma çabasında olmalarına karşın yeterli sayılamaz.

Türk standartları, yürürlükte olan standartları kısmen deÄŸiÅŸtirip basımlarına EN eklemekle çözüm arayışına girmekle beraber, aralarındaki ikilemler halen uygulamada sorunlara neden olmaktadır.

Türk inÅŸaat sanayi yurt dışında çok baÅŸarılıdır. Rusya, Türki Cumhuriyetler, Libya, OrtadoÄŸu ülkelerinde geçerli standartlara uyum için bir hayli uÄŸraşı vermiÅŸ ve baÅŸarılı olmuÅŸtur. Ancak bu tür deneyime sahip olan müteahhitlerimiz, müÅŸavirlerimiz bu uygulamaları yurt içine taşıyamamıştır. Yeni yeni yürürlüÄŸe girmiÅŸ bulunan Ä°hale Kanunu da uygulamada çarpıtılmış, özellikle kamu ihalelerinde etkili olamamıştır.

Beklentimiz olan genel ÅŸartnameler; teknoloji ile geliÅŸen, uygulama ve deneyimle baÅŸarıya ulaÅŸan tanımlardır. Tesisat sektörünün ısıtma, havalandırma, klima, sıhhi tesisat, yangın, otomasyon gibi bölümlerden oluÅŸtuÄŸu dikkate alınırsa, bunlara ait ortak genel ÅŸartnamelerin su ve hava taraflarını içermesi, özellikle imalat ve montaj ayrıntılarının ister istemez standartlar, yapı kodları ve yönetmeliklere dayalı hazırlanması gerekmektedir. Bu nedenle genel ÅŸartnameler uluslararası standartlara atıf yaparak, uygulamaları tanımlarlar. Bu bakımdan uluslararası geçerli ÅŸartnameler BOCA gibi Amerikan ÅŸartnamelerine, Ä°ngiliz standartlarına veya Alman normlarına atıf yaparlar. Son yıllarda AB uygulamaları çerçevesinde ÅŸartnameler EN normlarına dayalı geliÅŸmiÅŸtir.

Åžartname ve yönetmelikler her projenin kendine has özelliklerini içerir. Hastane, otel, hava meydanı terminal binası yönetmelikleri birbirinden farklı özellikler taşımakla beraber, ortak noktalarda borulama, montaj, kanal imalatı, askı takımı ve benzer iÅŸlerde birbirinin aynıdır. Ancak her proje için ayrı ayrı yazılan ÅŸartnamelerin eksik kalan detaylarının tanımı için yürürlükteki uluslararası ÅŸartnamelere atıf yapılmaktadır. 
Åžartnamelerin eki özel teknik ÅŸartnamelerdir. Bu ÅŸartnameler spesifikasyon amaçlı her kalemi tarif eden seridoprilerdir. Aralarında bazen ikilem olabilir, bu takdirde yatırımcı leyhine olan yorumlar esastır. 

Mühendislik Düzeyi

MühendisliÄŸe yönelik eÄŸitimde sorunlar yaÅŸanmaktadır. 1960’lı yıllara kadar sadece Ä°stanbul Teknik Üniversitesi (Ä°TÜ) ve Yıldız Teknik Üniversitesi (YTÜ)’nde yapılan eÄŸitim, bugün sayıları yetmiÅŸ adedi aÅŸan üniversite, fakülte ve birimlerinde yapılmakta, yılda en az 2 bin 500 kiÅŸi mühendis diploması almaktadır.

Yaklaşık yetmiÅŸ üniversitenin mühendislik birimlerinin eÄŸitim, nitelik ve kaliteleri birbirinden farklıdır. Sadece iki adet akademisyenle eÄŸitim veren birimlere karşın, tamamen temel bilgileri içeren fakülteler mevcuttur. Dolayısıyla temel eÄŸitim içeren bilgiler dışında, mesleki eÄŸitime yönelik dersler çoÄŸu kez verilmemektedir. Ayrıca eÄŸitim merkezlerimizin araÅŸtırma ve geliÅŸtirme üniteleri hemen hemen yok sayılır. EÄŸitimin günümüz ÅŸartlarında olumlu geliÅŸimi bilgisayar desteÄŸi ile olmuÅŸtur. DiÄŸer bir deyiÅŸle, bilgisayar teknolojisindeki geliÅŸim eskiye nazaran çok ileri olup bilgi kaynaklarına eriÅŸmek çok kolaydır. Ancak üniversitelerimiz, öÄŸrencilere temel bilgileri esas alarak hedefleri göstermekten çok uzak sayılır. Dolayısıyla, mühendis adayları olan öÄŸrenciler de benzer ÅŸekilde, aldığı bilgilerle kiÅŸisel geliÅŸimini saÄŸlamaktan çok uzak sayılırlar.

Yüksek lisans eski önemini kaybetmiÅŸtir. Mühendis olan bir kiÅŸi yüksek lisans yapma ihtiyacını duymamakta, mühendislik hizmetlerinde master (dip. Eng veya Y. Müh.) payelerine önem verilmemektedir. Bu nedenle profesyonel mühendislik hizmetlerine gerek duyulmamış, bu tür yetkili hizmet uygulamaları uygulanmamıştır.

MühendisliÄŸin temel anlamı, uygulamada karşılaşılan sorunları çözebilme baÅŸarısıdır. Günümüz teknolojisinde bu çok zordur. Eskiden deneyime dayalı olan bu olgu, bugün bilgi ağırlıklı olmuÅŸtur. Dolayısıyla mühendisde bilgi ve deneyim aranır. Buna dayalı baÅŸarı da esastır. Bu nedenle mühendislerin konularında uzman ve profesyonel olması, ayrıca sorumluluk taşıması istenir.

Mühendislik hizmet yönünden sınıflara ayrılır. En zor mühendislik hizmeti tasarım hizmeti sayılabilir. Ayrıca akademisyen mühendis, uygulayıcı, üretici, iÅŸletmeci mühendislik hizmetleri ortaya çıkar. Uzmanlık dalları tariflenen mühendislik hizmetleri  olan arasında; ara mühendislik hizmetleri olan satış, ihale, taahhüt gibi yüklenici görevleri dışında, müÅŸavir kontrol gibi hizmetleri gören sorumlu mühendislik hizmetleri bulunmaktadır. Kamu kurumlarında hizmet veren mühendisler, yetki ve görevleri çerçevesinde daha çok memur olarak yönetim kadrosunda yer alırlar. Yasalar, yönetmelikler ve tüzükler doÄŸrultusunda çalışırlar. ÇoÄŸu uzman sayılmaz. Ancak yetkileri çerçevesinde önemli kararlara imza atıp yaptırımlara yol açabilirler. Genellikle ara mühendis olup sıradan görevler yaparlar. 

MühendisliÄŸin her dalında inisiyatif, karar ve ön kabul çok önemlidir. Yasalara yönetmeliklere uyumlu olmak ÅŸartıyla bu tür yaptırımlar mesleki yetki hizmetleri sayılır. Teknolojide bu uygulamalar çok yararlıdır. Sorumluluk altında yapılır. Meslek yetki ve takdir kararlarına kimse müdahale etmemelidir. Kamunun hiyerarÅŸi düzeni içinde bu kurallara riayet edilir.

Ülkemizde yaklaşık 360 bin adet mühendis ve mimar bulunmaktadır. Bu rakamın takriben 60 bini kamuda hizmet verir. 200 bin mühendisin yüzde 50’si ara mühendis olarak ticaretle iÅŸtigal eder. Kalan 100 bin mühendisin çoÄŸunluÄŸu imza yetkisini kullanmakla beraber, konusunda ihtisas sahibi, yeni teknolojileri takip eden uzman mühendis, mimar sayısı 60 ila 70 bin adedi geçmemektedir. Batı ile mukayese edildiÄŸinde, düzey yönünden geri kaldığımızı kabullenmiÅŸ olduÄŸumuz bu tür mühendislik hizmetlerine karşın, batıda benzer bir ayrım bulunmamaktadır. Bu nedenle batıda mühendislerin yetkileri sıradan mühendisler ile sınırlandığından, gerçek mühendislik hizmetlerini profesyonel imza yetkili uzman mühendisler yaparlar. Bu uygulama ülkemizde halen geçerli sayılamaz.

Yangın YönetmeliÄŸi

09.09.2009 gün 27344 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan “Binaların Yangından Korunması” hakkında yönetmelikte deÄŸiÅŸiklik yapılmasına dair yönetmelik incelendiÄŸi takdirde, 2007 yılında yayınlanan yönetmeliÄŸin 74. maddesinin deÄŸiÅŸtiÄŸi anlaşılır. Bu hususda yönetmeliklerin hazırlanmasında büyük emeÄŸi geçen Prof. Dr. Abdurrahman Kılıç’ın yazıları dikkate alınırsa, yönetmelikler uygulanmadıkça eksikleri ve yanlışları anlaşılamaz. Ancak geliÅŸmiÅŸ ülkelerde yönetmelikler kısa ve özlü tutulmakta, uyulması gereken hususlarda standart ve yapı kodları ile eksikleri tamamlanmaktadır. Yapıda çok fazla sayıda disipline hitap eden Yangın YönetmeliÄŸinin her noktasının herkes tarafından kolaylıkla anlaşılabilir olması beklenemeyeceÄŸi gibi, yönetmeliklerin görevliler veya danışmanların yorumlarına göre uygulanmasının hata ve kusurları bilinmelidir. Bu yönleri ile yangın güvenlik projelerinin, yangın müÅŸavirleri sorumluluÄŸunda yapılması zorunlu olmalı, onay makamları da aynı sorumluluk çerçevesinde yangın uzmanlarına ait olmalıdır. 

Mevcut yapıların hemen hemen hiçbiri, yangın yönetmeliÄŸine uygun deÄŸildir. Hiçbirinde alınacak tedbirlerle yönetmeliÄŸe uygunluk saÄŸlanamaz. Dolayısıyla yeni inÅŸa edilecek yapı, diÄŸer bir ifade ile yönetmeliÄŸin uygulanmasında amaçlanan bina adedi, mevcut yapıların çok cüzi bir parçasıdır. Bu nedenle öncelikle mevcut yapılarda yangın önlemi hedeflenmelidir. Bütün yerleÅŸimlerde yerel yönetimler ve benzeri örgütlerle yangından korunma önlemleri amaçlanmalıdır. Bu amaçla itfaiye birimlerini güçlendirmek ve her yapıda yangın alarm sistemi kurmak yararlıdır.

GeliÅŸmiÅŸ ülkelerde uzun zamandır, toplumlarda itfaiyeye yardım ve destek örgütleri kurulmuÅŸtur. Ä°l, ilçe, köy yerleÅŸim bölgeleri ile kampüs yerleÅŸkelerinde bu örgütler yangın söndürmede eÄŸitilmiÅŸ insanlardan oluÅŸur. Ä°çlerinde her meslekten insan mevcut olup, yangın alarmı alır almaz 4-5 dakika içinde tam teçhizatlı olarak itfaiye arabası ve ambulansla yangın mahallinde bulunur; yangını söndürür ve örgütte gönüllü alarak görevlerini yaparlar. 

Ülkemizde bu husus, Ä°stanbul’da yıllar önce tulumbacıların yarışları ile uygulanmış, aralarındaki rekabet ile ün kazanmıştır. Bu tür dayanışma ve destek, vatandaÅŸa daha fazla  güven verecek, yapılarda malzeme cinsinden önce, yangında can güvenliÄŸi için neler yapılması gerektiÄŸi, önlemlerin başında yer alacaktır. Aksi halde, yoÄŸun bir bürokratik formalite içinde yangın projelerini hazırlamak, onaylatmak, uygulamak zaman alacaktır. 

Duayen

“Duayen” ifadesi; hizmet alanında deneyimli, görgülü, görmüÅŸ geçirmiÅŸ, kıdemli, uzman amaçlı kullanılmaktadır. TTMD’nin son iki yıldır Ä°zmir ve Ä°stanbul’da sergilediÄŸi “Duayenlerle SöyleÅŸi” etkinlikleri bayağı tutulmakla birlikte, teknolojide eriÅŸilen nokta itibariyle sektörün baÅŸarılarını sergilemektedir. Ä°stanbul’da iki kez, Ä°zmir’de bir kez yapılan toplantıların bir benzeri Ankara’da düÅŸünülmekte, sektörden Sayın Muammer Özdemir ve Sayın Kazım Kızılca davetli olarak öngörülmekte, yanlarında ben ve Akdeniz Hiçsönmez’in yer alması istenmektedir. 

Bu tür söyleÅŸiler, bizlerin meslek hayatımızda karşılaÅŸtığı sorunlardan ziyade, sektörün geliÅŸimine yönelik deÄŸiÅŸimi aktarması bakımından önemlidir.
ÖrneÄŸin kazanlarda, sırasıyla kömürden fuel-oile, fuel-oilden kömüre, kömürden tekrar fuel-oile ve fuel-oilden doÄŸal gaza geçiÅŸ uygulamaları, tadilat nedeniyle bizlere pek fazla iÅŸ imkanı yaratmış, imza yetkisi nedeniyle bayağı para kazandırmıştır.

Ä°nÅŸaat dünyası bugüne kadar etap etap geliÅŸmiÅŸtir. 1960-1980 dönemi kamu yatırımlarının ağırlıklı olduÄŸu bir dönemdir. Kamu kurumları ulusal yarışmalar ile hastane, terminal binası, okul, banka gibi binaların müellif mimarlarını dolaylı ÅŸekilde onlara yardımcı disiplinde hizmet verecek statik, tesisat, elektrik müelliflerini ortaya çıkarmıştır. 

Benzer ÅŸekilde, özel sektörün de önemli yapılarda yatırımları olmuÅŸtur. O dönem tüm konutlar yap-satçılar tarafından inÅŸa edilmiÅŸ ofis, alışveriÅŸ merkezi, sinema gibi yapılar için deneyimli müteahhitler ortaya çıkmıştır.

1980 sonrası, yurt dışı ve yurt içi iÅŸlerde deneyimli müteahhitler ile onların tercih etikleri uzman mimar ve mühendislerin hizmet dönemidir. Geçen otuz yıl içinde hizmette büyük geliÅŸim saÄŸlandığı söylenebilir. Nitekim oteller, alışveriÅŸ merkezleri, terminal binaları, müzeler bu dönemin eserleridir. Bu dönem müteahhitlik, mimarlık ve mühendislikte büyük aÅŸamalara neden olmuÅŸtur. Yurt dışı hizmetlerdeki baÅŸarıların yanı sıra Ä°stanbul’daki önemli yapıların hizmetleri sektörde büyük deÄŸiÅŸimlere neden olmuÅŸtur.

Metraj ve Birim  Fiyatlar

Bayındırlık ve Ä°skan Bakanlığı’nın 1972 yılında düzeltip, 1975 yılında yürürlüÄŸe koyduÄŸu Mekanik Tesisat Genel Åžartnameleri halen geçerli olup, yıllık rayiçlerle günümüzde mükemmel kullanılmaktadır. Özellikle tesisat sektörü ile ilgili kalemler binlerce adedi bulduÄŸu halde, her yıl rayiçler belirlenip ihalelerde fiyat analizlerine, tekliflere esas teÅŸkil etmektedir.

Yeni Ä°hale Kanunu, taahhütlerde iÅŸin anahtar teslimi ilkelerine uygun götürü bedelle yapılmasına amirdir. Bu yönden projelerin çok ayrıntılı ve tanımlı yapılması istenir. Ancak ana prensipleri belirli olan projelerde her ayrıntı detaylı tarzda belirlenemez. Dolayısıyla yapılarda yüklenicilerin benzer iÅŸ deneyimli olması istenir. Ä°halede bulunmayan kalemlerin bedelleri de birim fiyatlardan alınabilir. Projeleri hemen tamamlanmayan ihalelerde avan veya kesin projeye müstenit metraj ve ÅŸartnamelere göre ihale edilen iÅŸlerde yaklaşık metrajların dolayısıyla birim fiyatların saÄŸlıklı olması istenir. Dolayısıyla iÅŸi yaklaşık tarif eden gruplaÅŸmış kalemlere göre teklif alınır. Bu nedenle her teklif içinde birçok cihaz ve kalem bulunabilir. Öyle ki; projenin deÄŸiÅŸim ve geliÅŸiminde yeni kalemlerin bedelleri ihale teklif fiyatları ile kolayca belirlenebilir. Ayrıca analizle birim fiyatlar yatırımcının malzemelerini kendilerinin almasını saÄŸlamasının yanı sıra ÅŸantiyeye teslim edilen her cihaz için yardımcı malzeme, müteahhit karı ve masrafın ödenmesini saÄŸlayabilir. 

Hizmet sektöründe en basit anlaÅŸma, iÅŸverenin istek ve tarifine uygun iÅŸ yapanın hizmeti yüklenmesidir. Ä°ÅŸin büyümesine paralel, hizmet kapsamı kalem kalem tanımlanarak taahhüdün ifası istenir. Yapı teknolojisinde bu anlamda tekliflerde analiz istenebilir. Öyle ki, malzeme, yardımcı montaj malzemesi, müteahhit karı ve masrafları ÅŸeklindeki analizlerde, yatırımcı malzemeleri kendi almakta, ÅŸantiyede müteahhide malzeme temininden dolayı bir genel kar bedeli ödenmektedir. Bu türlü bir ihale daha saÄŸlıklı olmaktadır.

Son yıllarda yatırımcıların malzeme ve cihazları kendilerinin saÄŸlaması moda olmuÅŸtur. Daha ziyade malzeme tedarikçilerinden kaynaklanan bu sistem, zaman zaman kaliteyi ve ÅŸartnameleri zorlamakta, uygulamada projeye uygun olmayan malzemeler satın alınmaktadır. Bunun önleminin ortaya konması ÅŸartnameler ile mümkündür. Düzgün ve saÄŸlıklı ÅŸartnameler istenilen malzemenin gerçek niteliÄŸini ortaya koymalıdır. Tabiatıyla bu iÅŸlemlerde etik kurallar çok önemlidir. Aksi takdirde eÅŸ dost iliÅŸkisi, komisyon ve rüÅŸvet gibi istenmeyen faktörler etkili olabilir.