M o o N E ; ın O> den log(NJN)=log(l 0)=l ,0 bulunur. Gi derim%99 ise, log(NJN) = log(l00) = 2,0; giderim %99,9 ise, log(NJN)= log (1000) = 3,0 hesaplanır. 0,5-log giderim demek, log(NJN)=0,S eşitliğinden 1 00(N0-N)/ N 0 =o/o68,4 giderim demektir. Yüzey sularının ve yüzey sularının doğrudan etkisi altındaki yeraltı sularının arıtılmasında şu iki şart sağlanmalıdır: 1 . Giardia lamblia sistlerinin en az %99,9 oranında (3,0-log miktarında) giderilmesi veya dezenfekte edilmesi. 2. Bağırsak kaynaklı virüslerin en az o/o 99,99 oranında (4,0-log miktarında) giderilmesi veya zararsız hale getirilmesi. Virüs giderimi için gerekli dezenfektan mik tarı ve temas sürelerinin (CT değerlerinin) tespiti için kullanılan standartlar Hepatit A virüsü ile yapılan deneylere dayanmaktadır (CT faktörü aşağıda izah edilmiştir). Dezenfeksiyon standartlarında bu iki tür mikroorganizmanın seçilmesinin sebebi, her ikisinin de dezenfeksiyona karşı dirençli olmasıdır. Yani bu iki mikroorganizma türü nü gideren veya zararsız hale getiren arıtma usüllerinin, diğerzararlı mikroorganizmaları da başarı ile gidereceği kabul edilmiştir. Dezenfeksiyon için serbest klor veya ozon kullanılıyorsa, 3,0-log Giardia giderilmesi şartı sağlandığı zaman 4,0-logvirüs giderimi de gerçekleşmiş olur ve bu şartı ayrıca kontrol etmeye gerek yoktur. Ancak, kloraminler veya klor dioksit kullanıldığı zaman her iki şart ayrı ayrı kontrol edilmelidir. (Bazı şartlarda 4,0-log virüs giderimi için gerekli CT değeri 3,0-log Giardia giderilmesi için gerekli CT değerinden daha yüksek olabilir.) Ozon ile dezenfeksiyon ile sadece 1,0-log veya daha az Giardia giderilmesi gerektiği durumlarda da gerekli virüs gideriminin ger çekleştiği ayrıca teyid edilmelidir. Mesela, klasik yüzeysuyu arıtmasını (yumaklaştırma, çöktürme ve hızl ı filtrasyon işlemlerini) müteakip dezenfeksiyon ile sadece 0,5-log Giardia ve 2,0-log virüs giderimleri gereklidir (bu husus aşağıda anlatılmıştır). Yukarıdaki belirtilen iki şarta ilaveten, yüzey suları ve yüzey sularının doğrudan etkisi altındaki yeraltı suları, etkinliği ispatedilmiş bir filtrasyon metodu ile arıtılmalıdır. Kullanılabilecekfıltrasyon teknolojileri şunlardır: 1 . Yumaklaştırma ve çöktürmeyi takiben hızlı filtrasyon (bu metoda burada klasik arıtma diyeceğiz), 2. Yumaklaştırma ve direkt (çöktürmesiz, hızlı) filtrasyon 3. Yavaş kum filtrasyonu, 4. Diatom (diatomaceous earth) filtrasyonu. 134 Çeşitli filtrasyon teknolojileri ile sağlana bilecek Giardia, virüs ve toplam koliform giderimleri Tablo l'de özetlenmiştir. Tablo 1. Filtrasyoıı metodııııa göre mikroorganizma giderim miktarları. Filtrasyon Giardia Virüsler Toplam Metodu sistleri koliform Klasik 2-3 1-3 >4 arıtma Direkt 2-3 1-3 1-3 filtrasyon Yavaş kum 2-3 1-3 1-3 filtrasyonu Diatom 2-3 1-3 1-3 filtrasyonu Kaynak: Guida11ce Ma11ııa/, 1990 Temiz ve berrak yeraltı suları filtre edil meden ve sadece klorgibi bir dezenfektan kullanı larak arıtılabi lir. Bu durumda kullanılacak klor miktarı ve klor temas tankı tasarımı 4,0-logvirüs giderimini sağlayacak şekilde seçilmelidir. Bu gibi su kaynaklarında Giardia bulunmayacağı için 3,0-log Giardia giderim şartı tatbik edilmez. Yüzey sularının arıtılmasında sadece dezen feksiyonun yeterli olmayıp bir filtrasyon metodunun şart görülmesi şu üç temel sebebe dayanmaktadır: 1. Sudaki çeşitli katı parçacıklar mikro organizmaları dezenfektan maddeye karşı koruyan kalkan işlevi görürler. Dezenfeksiyon işleminden önce katı parçacıklar (bulanıklık) filtrasyon ile giderilirse dezenfeksiyon işlemi daha etkili olacaktır. 2. Protozoa sistleri serbest klora karşı dirençli oldukları için bunların büyük oran da filtrasyon ile tutulması istenir. Filtrasyonla tutulamayan az miktarda sist ve diğer mikroplar dezenfeksiyon ile zararsız hale getirilirler. 3. Modern su arıtma mühendisliğinde mikroorganizmaları gidermek için birden fazla engel (bariyer) kullanılması felsefesi hakimdir. Çöktürme işlemi ile mühim miktarda miokroorganizma sudan ayrılmışolur. Filtrasyon ile mikroor ganizmaların tesisten geçmesine karşı ikinci bir engel yerleştirilmiş olur. Son ba riyer ise dezenfeksiyon/klorlama işlemidir. Yüzey sularının doğrudan etkisi altında ol mayan yeraltı suları filtre edilmeden, sadece dezenfeksiyon ile arıtılabilir. Yeraltı suları yüzeydeki topraktan geçerken ve yeraltında hareket ederken tabii olarak filtrasyon gerçekleşir. Crypto ve Giardia gibi büyük mikroorganizmalarsüzülerek tutulurlar. Çok daha küçük olan virüslerin aynı şekilde tutulamayacağı düşüncesi bir endişe kaynağı olmakla beraber, kirletilmiş yüzey sularının doğrudan etkisi altında olmayan yeraltı sularında çok miktarda virüs bu lunma ihtimali olmadığı kabul edilmektedir. Tablo 1 'de adı geçen fitre sistemleri doğru tasarlanır ve iyi işletilirlerse tabloda verilen aralıkların üst sınırlarında giderimler elde edilebilir. Mesela, yavaş kum filtrasyonu ile 3,0-log veya daha fazla Giardia ve virüs giderimleri mümkündür. Kural olarak şu rakamlar tatbik edilir: Klasik arıtmanın (yumaklaştırma, çöktürme ve hızlı filtrasyon kombinasyonunun) 2,5-log Giardia giderimi ve 2,0-log virüs giderimi sağladığı kabul edilir. Böyle bir arıtma tesisinde dezenfeksiyon safhasında sadece 0,5-log Giardia ve 2,0-log virüs giderimi yeterlidir. Netice olarak tüm tesiste 3,0-log Giardia ve 4,0- log virüs giderimi sağlanmış olur. Direkt filtrasyon metodunda 2,0-log Giardia ve 1,0-log virüs giderildiği kabul edilir. Dezenfeksiyon aşamasında ayrıca 1,0-log Giardia ve 3,0-log virüs giderecek şekilde CT değerleri kullanılması gereke cektir. Bu yazıda kartuş filtrelerin veya membran teknolojilerinin kullanımından fazla bahsetmeyeceğiz. Fakat kısaca şunları söyleyebiliriz. Kartuş filtreler genellikle bulanıklığı düşük (mesela 2 NTU'dan az) sular ve küçük tesisler için uygundur. 1 µm veya daha küçük aralıklı kartuşlar Giardia ve Crypto gibi büyük mikroorganizmaları başarı ile (3,0-log miktarında veya daha fazla) tutabilirler. Ancak kartuş filtrelerle virüs gideriminin etkinliği şüphelidir. Kartuş filtrasyonunu müteakip ayrıca serbest klor veya başka bir metod ile dezenfeksiyon gereklidir. Ters asmaz, nanofiltrasyon, ultrafiltrasyon ve mik rofiltrasyon gibi membran teknolojileri ise hertürlü mikroorganizmayı gidermekte çok etkili olabilmektedir. Bu tür arıtma tesislerinde de son işlem olarak serbest klor veya başka bir metod ile dezenfeksiyon yapılmalıdır. Membran teknolojileri bir çok ülkede içme suyu arıtılmasında gittikçe daha yaygın olarak kullanılmaya başla mıştır. Türkiye'de henüz büyük arıtma tesislerinde kullanımları yaygın değildir; tuzlu sulardan içme suyu temininde veya endüstriyel su ihtiyaçları için kullanılmaktadır.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=