8. ERDİNÇ BOZ/Mak. Yük. Mühendisi Boz Proje Danıımanlık 1 971 ODTÜ Makina Bölümünden mezun olan Boz, 1971-1980 yılları arasında Kevork Çilingiroğlu ile beraber proje yapımında çalıştı. I980-1982 yılları arasmda Koray A.Ş. Mekke şantiyesinde, 1983-1986 arasında sahibi olduğu Ekol A.Ş.'de ve I 986-200 I yılları arasında Koray A.Ş.'de Mekanik Elektrik Grup Başkanı olarak çalıştı. 200 I senesi sonunda kendi firması olan Boz Proje Danışmanlık Tesisat ve Tic. Ltd. Şti. kuran Boz, halen proje ve uygulama konularında danışman olarak çalışmaktadır. Türkiye; depremlerin çok sı.klıkla yaşan-dı.ğı, önemli bir bölümü 1. dereceden deprem kuşağmda olan bir ülkediı: Bu doğal şartlar gözönünde tutularak, yapının statiğinde olduğu gibi, mekanik tesisatın kurulmasında da bir takı.m önlemlerin alınması. gerekiı: Deprem doğrudan insanlara çok önemli zararlar vermez. Esas öldürücü olan insanlar tarafından inşaa edilen yapıların çökmesidiı'. Bu nedenle burada, bahsi geçen yapılar; özellikle mekanik ekipmanı. ve tesisat üzerine depremin etkileri ve alı.ııabilecek önlemler konu edilecektiı: ABSTRACT Turkey is a couııtry which highly freqııently suffers earthquakes and nıostly is sifııated in I st degree earthquake zones. Considering these natura! conditions, there shoııld be a coııple ofprecautions laken in mechanica/ installation application as well as within the static position of the building. Earthquakes do not harın people directly by themselves. The real fatalpart is the increasing chance of buildings to collapse which are made by /ıuman beings. Far tlıis reason in tlıis article the bııildings of tlıis kind, tlıe effects of eartlıquakes on especially tlıe nıechanica/ eqııipment of these bııildings and their installation systems together witlı ııecessary precautions to be takeıı will be ınentioned. • • YAPILARDA MEKANiK TESISATIN DEPREMDEN KORUNMASI* Earthquake Protection of Mechanical lnstallation in Buildings 1 . Giriş Türkiye; depremlerin çok sıklıkla yaşandığı, önemli bir bölümü 1. dereceden deprem kuşağında olan bir ülkedir. Bu doğal şartlar gözönünde tutularak, yapının statiğinde olduğu gibi, mekanik tesisatın kurulmasında da bir takım önlemlerin alınması gerekir. Yurdumuzda yapı kod ve standartları bulunmadığından mekanik tesisat tasarımında ve uygulamasında sismik koruma, son Körfez depremine kadar dikkate alınmayan bir konuydu. Ancak bu felaketten sonra konunun daha önem kazanarak, uygulamanın yaygınlaştığını söylemek mümkündür. Deprem doğrudan insanlara çok önemli zararlar vermez. Esas öldürücü olan insanlar tarafından inşaa edilen yapıların çökmesidir. Bu nedenle burada, bahsi geçen yapılar; özellikle mekanik ekipmanı ve tesisat üzerine depremin etkileri ve alınabilecek önlemler konu edilecektir. Mekanik tesisatın tasarımında ve sismik korunmasında, özellikle yüksek yapılarda Richter ölçeğine göre 7 ve üzerindeki büyük depremlere karşı koruma anıaçlanmaz. Böyle depremlerde binanın kendisinde tahribat meydana geleceğinden, sonuçta sistemlerin sökül üp, yenilenmesi gerekir. 2. Mekanik Tesisat Cihazlarının Montajında Sismik Koruma Sismik koruma için öncelikle mühendisin karar vermesi gereken bir dizi konu vardır. Örneğin cihaza ne olursa olsun yerinde kalması yeterli midir? (Yani çalışmaya devam edip etmemesi ikinci planda mıdır?) Yoksa cihaz, küçük tahribatlarla bile olsa, yerinde kalabilsin ama çalışmaya devam edebilsin mi? Bu karar cihazın ne derecede hayati olduğuna bağlıdır. Ana taze hava besleme sistemi fanı ve tesisatı veya ana su besleme sistemi pompası ve tesisatı gibi birinci derecede önemli olan ekipmanlar ve tesisatları, depremden sonra da çalışmaya devanı edebilmelidir. Ama örneğin tuvalet egzost aspiratörleri çalışmasa da, sadece etrafa zarar vermeden yerinde kalabilse yeterlidir. Bu karar, cihaz montajı için gerekli elemanların seçimi için esastır. Cihazlar genellikle ya civata ile yapıya sıkı bir şekilde ya da titreşim izolatörleri üzerinde esnek olarak bağlanırlar. Yapıya sıkı sıkı bağlanan ekipmanlarda sorun yoktur. Bunlar deprem anında yapıyla birlikte hareket ederler ve bağlantılarda bir sismik kuvvet artışı etkisi görülmez. Bağlantı yeteri kadar kuvvetliyse, cihaz deprem sırasında yerinde kalır. Bu nedenle elektrik jeneratörleri ve yangın pompaları gibi sadece emergency hallerinde, kısa sürelerle çalışan, hayati öneme sahip ekipman mümkünse civatalar yardımı ile binaya sabit bağlanmalı, titreşim izolasyonu yapılmamalıdır. Sürekli çalışan ve titreşim kaynağı olan havalandırma fanları, pompalar, soğutma grupları gibi ekipmanlar ise, mutlaka titreşim izolatörleri üzerinde monte edilirler. Bu husus, ara tesisat katları bulunan yüksek yapılar için çok önemlidir. Bu cihazlar belli ağırlıkların üstünde (örneğin soğutma grubu gibi), titreşim yalıtımı kabiliyeti olan yaylı veya lastik ayaklar üzerinde yapıya otururlar. Bu cihazların üzerine konulduğu beton kaideler, doğrudan yapıya bağlıdır. Eğer cihazlar (pompa gibi) daha hafif bir kütleye sahip iseler, atalet kütlesi oluşturacak bir beton kaideye doğrudan civata ile sıkı sıkı bağlanmalıdır. Bu beton kaide, titreşim izolatörü malzeme üzerine oturtulmak suretiyle yapıya esnek olarak tespit edilir. Normal çalışma sırasında cihaz, bu esnek bağlantı üzerinde titreşirken, bu titreşimler yapıya geçmez. Öte yandan titreşim izolatörleri üzerinde oturtularak yapıya bağlanan cihazlar, deprem sırasında yapı ile farklı fazda salınım hareketi içinde olabilirler. Böylece deprem kuvveti çok daha şiddetli olarak bağlantıyı (ayakları) etkiler. Buna sismik kuvvet artışı etkisi elenir. Bu nedenle deprem sırasında cihazla yapı arasındaki izafi hareketleri sınırlandıracak ve cihazın yerinde kalmasını sağlayacak bağlantı elemanlarına gereksinim vardır. * Erdinç Boz 'un bu makalesi, 28 Kasım 2002 ıarihinde Yapt Endiistri ı\ılerkezi tarafından diizenleneu "Yiiksek Yapıla,; Felaketlere Hazır Mı?" başlıklı panelde bildiri olarak sıınıılııııışıııı:
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=