Prof. Dr. TAMER KUTHAN İTÜ Elıkırik-fükıronik Fakülıtıi İ1 s9t7a4n byuıl l Tı nedk nai kA lÜmnai vneyras i' tdeas i SEilee mk terni ks ffai kr mü lat essı i ' An dre- nG em emzeurnk eo lzainn dKeu ıpmrao nj e, çHaal ıkıimn aa ll aa rr ıınnaı n k aK toınl dt ır. oAl ük avdee mE ni kd üç satl ırıi my eal aOl taonmı aGsüyço nE l eokl tarno nKi ğuit, mEal enk, t rbiuk çf iarlmı ı aml aa lradraı n ıdna ny aı ınmı as ınrlaı k e ny da üpst tı .r i y1 e9l 9 3k o yn tı lrıonld sai s ut el mu sl el ar ir aürraestıe nC oçne tı ri tol li TE leeckhtnri oq nu ieks Ff ai rkmü al tseı sniı nK oTnütrrkoi yl ev eS üKruümc üa nmdear kS iesztienmi kl eurri dAun. aHbaillei mn İ dTaÜl ıEöl eğkrtertii km ıüiyr keseit ionliannGeKnuetlmMaünd, üaryünvı ezYaömnaent idma Kİus traunl ub uÜly' desaikdiir.Control T e c h n i q u e s ÖZET Dö nüenmy laidbai rü rkeı st iml eı npeolme kpt railka re ın teaı jhirsi ikn i n et üdkeent i el dl ei kğtirnidk emn ,o dt oerbl ia vr eı nbdaas ı n ç s k e o ç ıı i t m ro i lunda kullanılan sistemlerin , giiniiıniizde önemli bir konu ov al anraal ka rkı ai lreş ıgmeırzçae kçlıekşat ir r. iKl eonn t r o l y sk ü o e r r n ü l v e c a r ü n i l n s e i i r y d i o n e n ğ u e i y ş l k g ç e u ö n l z a h ü n ı m d zl ı l ğ ı e r mı , m o a o t r o d t r ı e k r n sistemlere bırcıkınaktadu: Pompa smi so tdeemr lnei zr iansdyeoyn epnri oyjae tl ıerrı imn dl aer uvyegy a un kkoonnttrroo ll fyeölnsetfeemsiinoi nl ms eaçki müzieirçei n başta verimlilik, giiçfaktörii, yatırım ve işletme maliyetleri, tasarım, montaj, güvenilirlik, bakını ve yedekleme gibi kÇı -ai tleı şrml earddai kbkua tkeoanluı nl anrı ahl aı dkıkı :ı n d a değerlendirmeler yer almaktadıı: ABSTRACT M"jority of eııergy prodııceıl ıııorldıvide is coıısıııııed iıı e/ectrical eııgiııes iııcitiııg pıııııps, so clıoosiııg systeıııs ıısed iıı floıv mıd pressııre coııtrol becoıııes mı iıııportaııt sııbject of today. Coııveııtioııal solııtioııs attaiııed tlıroııglı coııtrol valves lem•e tlıeir effectiveııess to ıııoderıı sysıems ııılıere vari"ble fası eııgiııe drivers "'e applied. lıı pıııııpiııg systeıııs criterfo sııclı "s coııtrol plıilosoplıy, prodııctivity, poıver f"ctor, iııvestıııeııt aııd operatioıwl costs, desigıı, as.ı·eıııbly, reliability, ııwiııtemıııce {//1(/ backııp shoııld be dejiııitely takeıı ııııder coıısideratioıı to clıoose proper coııtrol ıııetlıod for ııeııı iııvestıııeııts or ıııoderııizatioıı projects. Evalııatioııs oıı tlıese sııbjects are also preseııted iıı tlıis stııdy. 120 POMPA KONTROLUNDA w • DEGIŞKEN HIZLI • • • TAHRiK SiSTEMLERi Variable Fast Actuation Systems in Pump Controlling 1. Giriş yDaüknl ayşaı kd ao / o 7ü 0r e' i t iel el enk ter i lke kmt roi tko rel an reı nr ıdı sa ı nt üı n ketilmekte, elektrik motorlarının önemli bir bölümü de pompa tahriğinde kullanılmaktadır. Sektörlere göre değişmekle birlikte, örneğin madencilikte tüketilen elektrik enerjisinin o/o65'i pompa motorlarında harcanmaktadır [1 ]. Elektrik motorlarında değişken hızlı sürücü ve uygun kontrol yöntemi kullanmamaktan dolayı gelişmiş ülkelerde bile %25 mertebesinde bir enerji kaybı olduğu düşünülecek olursa, ülkemiz gibi, endüstrisinde son teknolojilerin henüz yeterince uygulanmadığı ülkelerde daha verimsiz tabloların oluştuğu söylenebilir. Atmosferdeki sera gazlarının artması tüm dünyada önemli iklim değişikliklerine neden olmaktadır. Sera gazlarının artmasındaki en önemli etken ise, enerji üretimiclir. Sera gazları emisyonunun azaltılması için 1 997'cle gelişmiş ülkeler Kyoto Protokolu'nu imzalamışlardır. Bu protokola göre 2008-2012 yıllarında emisyon, 1990 yılı düzeyinin %5,2 altına düşürülecektir. AT ülkeleri buna ek olarak gaz emisyonunu %8 azaltma çalışmalarına başlamışlardır. Bunlar içinde İngiltere, daha ela ileri giderek aynı süre içinde karbondioksit emisyonunu %20 azaltma kararı almış, sera gazı yayan enerji tüketimine 1 Nisan 2001 tarihinden itibaren ev ek vgeerlgi şi lme re kl eor y, md ou ğş taul r . oSl aö rza kk o ün lukseumdi zu ir u m de ilgilendirmekte, bunun yanı sıra artan enerji maliyetleri kullanıcıları daha dikkatli davranmaya zorlamaktadır. Pompa sektörü ve pompa kullanan endüstriyel sektörler bu kapsama giren en önemli gruplardan biridir. Pompa kontrol sistemlerinin seçiminde sadece verimlilik kriteri değil, sistem performansı, yatırım ve işletme maliyetleri, emniyet ve yedekleme kriterleri de göz önüne alınmalıdır. Bu çalışmada söz konusu kriterler ele alınarak konvansiyonel kontrol yöntemleri ile değişken hızlı motor kontroluna dayanan modern yöntemler karşılaştırılmış ve tipik örnekler verilmiştir. 2. Pompalarda Debi Kontrolü Endüstriyel uygulamalarda proses gereği çoğu kez sıvı debisinin değişken olması ve kontrol edilmesi gerekir. Bu amaçla pompa sistemlerinde çeşitli yöntemler uygulanır. Bunların başlıcaları Şekil 1 'de verilmiştir. • o 1 1 1 1 1 1 11 1 1 1 1 1 1 1 L----------- r o g? -> ----10ı---> - Şekil 1. Pompa debi kontroliiııde konvansiyonel yöntemleı: ıı) Geri aktarma (By-pass) b) Çıkış vanası c) Peryodik çalıştırma d) Kay kapd/iınrmalı
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=