Tesisat Dergisi 337. Sayı (Ocak 2024)

40 TESİSAT • Ocak / 2024 Ancak sulu sistem tasarımında basınç kaybı ve debi değerleri suyun transport özellikleri dikkate alınmadan ve kullanılacak boru tipi bilinmeden seçilmekte, bu da hesap- lama hatalarına yol açmaktadır. 3.4. Psikrometrik Hesaplama Hataları Psikrometrik hesaplar projenin yapılacağı ili veya ilçenin rakımına göre değişmektedir. Ancak bu hesaplar genelde deniz seviyesini gösteren ASHRAE 1 no’lu psikrometrik diyagramına dayalı olarak yapılmaktadır. Doğal olarak hava yoğunluğu ve diğer tüm özellikler rakıma bağlı olarak değiş- tiği için çok ciddi hatalar ortaya çıkmaktadır. Örnek olarak Türkiye’nin en yüksek ilçesi Erzurum Karayazı olup rakımı 2450 m’dir. Kış ortalama sıcaklığı -12 °C, bağıl nemi %73, hava yoğunluğu 0,9819 kg/m3’tür. Yine deniz seviyesinde 20 m rakımlı Artvin Hopa için hava yoğunluğu 1,3212 kg/ m3’tür. Bu iki ilçede kış ısıtması için aynı sıcaklık farkında, aynı debide çalışacak klima santralinin kütlesel hava debisi ve ısı yükü şu şekilde değişmektedir: Kabuller: • Hava debisi 50 000 m3/h • Sıcaklık farkı: 30 °C Karayazı için hava debisi ve ısıtma yükü; Bu iki ilçe karşılaştırıldığında Hopa’da kütlesel debi %34, ısıl kapasite ise %14 artıyor. 3.5. Sirkülasyon Pompası Seçim Hataları Mekanik tesisat sistemlerinde kullanılan sirkülasyon pompaları sistem bütünlüğüne oranla önemli ölçüde enerji tüketirler. Genellikle bir pompa motoru kendi maliyetine denk gelen enerjiyi altmış günlük sürekli bir çalışmada tüket- mektedir. Bir pompa grubunun yatırımmaliyeti, ömür boyu maliyetinin ancak % 5’ i kadardır [10]. Bu oranlar genelde fanlar, kazanlar, soğutma grupları, vb. diğer tesisat ekipman- ları için de yaklaşık olarak geçerlidir. Pompa seçimlerinde iki karakteristik dikkate alınır: Basınç (basma yüksekliği=Hm) ve debi (V). Isıtma ve soğutma sis- temlerinde kullanılacak sirkülasyon pompalarının seçimi farklıdır. Çünkü ısıtmada sıcaklık farkı 10-20°C arasında değişirken, soğutmada bu fark 4 ila 7°C arasında değişir. Dolayısıyla soğutma hatlarında sıcaklık farkı ortalama 5°C olduğundan daha fazla debiye ihtiyaç duyulur ve buna bağlı olarak pompa debisi büyük olmalıdır [11]. Pompa seçiminde verimlilik önemlidir. Seçilen çalışma noktasındaki pompa verimleri de seçim kriteri olarak dikkate alınmalıdır. Bu şekilde ilk satın alma maliyetinden kaçınmak amacıyla yapılan düşük verimli pompa seçimleri, işletme süresince ciddi kayıplar oluşturmaktadır. Pompa toplam verimi aşağıdaki bağıntı ile ifade edilebilir: Burada; m: Suyun veya akışkanın kütlesel debisi [kg/s] g: Yer çekim ivmesi [9,81 m/s2] H: Pompa manometrik basma yüksekliği [mSS] P el : Elektrik motoru giriş gücü [W] U: Pompa motor gerilimi [Volt] I: Pompa motor akımı [Amper] Cos φ : Motor güç katsayısı (0,85 civarında alınabilir) Gerekli debi bilindiğinde sistem basıncı belirlenebilir, fakat pompa performansı pompa seçilinceye dek bilinmez. Böylece uygulamada en büyük problem sistem için en iyi pompanın seçimidir. “En iyi” kelimesi yalnızca pompa seçi- minde en iyi hidrolik verimli pompanın seçilmesini ima etmez. Ayrıca pompa en ekonomik verimi sağlamalıdır. Ekono- mik pompalama sorunu oldukça karmaşık bir dizi işlemler gerektirir. Bununla birlikte pompa seçiminde genel bir kural olarak çalışma noktasının en yüksek verimi sağlayan debide olması istenir. Sistem eğrisi, çalışma şartlarının veya kesitin zamanla değişmesiyle değişir. Genellikle boru ve bağlantı elemanla- rında kireçtaşı oluşur ve iç yüzey daha pürüzlü olmaya başlar, buna bağlı olarak sürtünme katsayısı artar. Ayrıca boru ve bağlantı elemanlarında (özellikle pislik tutucularda) zamanla çökelti oluşur. Bu durum valf kapanması etkisine benzer, bağlantı ele- manlarındaki basınç kayıpları ve toplam basınç artar. Böylece iyi bir pompa seçiminde çalışma noktası, en yüksek verim noktasının biraz sağ tarafında yer alır. Bundan dolayı sistem basıncı herhangi bir nedenle arttığında verim azalmaksızın çalışma noktası sola kayar [12]. Bu durumda Şekil 2’deki 1 numaralı çalışma noktası (ÇN1) en iyi seçim olarak kabul edilir. Hopa için hava debisi ve ısıtma yükü MAKALE