Tesisat Dergisi 302. Sayı (Şubat 2021)

64 Tesisat / Şubat 2021 tesisat.com.tr EX-PROOF FANLAR VENCO HAVALANDIRMA TEKNİK P atlayıcı özellikteki gazların bulunduğu ya da bulunma ihtimalinin olduğu ortamlarda çalışan elektrikli cihaz- ların patlamaya karşı korumasını ifade eden exproof terimi, HVAC sektöründe çoğunlukla fan ihtiyaçlarında “ex-proof fan” ibaresiyle karşımıza çıkmaktadır. “Explosion protected” diye anılan patlamaya karşı korunma; EN 50014, 50015, 50016, 50017, 50018, 50019 ve 50020 numaralı Avrupa standartlarında tarif edilmiştir. Ex-proof fanlar ile ilgili stan- dartlar EN 14986:2007, EN ISO 80079-36:2016 ve EN 60079- 0:2018 numaralı Avrupa standartlarında detaylı olarak açık- lanmıştır. İlgili standartlar incelendiğinde, sadece exproof adıyla pat- lamaya karşı korunmuş cihazı tanımlamanın mümkün olmadığı görülmektedir. Patlamaya karşı korumalı fan ihtiyacı oldu- ğunda, fan motorunun çalışacağı ortamdaki patlayıcı gaz ve toz grubunun, gaz sıcaklık sınıfının, patlamaya karşı korunma sınıfının ve ortam tehlike sınıfının belirlenmesi gerekir. Müşteri- lerden gelen siparişlerde veya teklif isteklerinde, ex-proof fanın gerekli teknik şartlara uyup uymadığının yukarıdaki kriterler baz alınarak kontrol edilmesi gerekir. Patlamaya karşı korumalı bir fan ile ilgili bilgiler aşağıda açıklandığı gibi gösterilir; II 2G Eex d IIB T4 II 3G Eex d IIIB T135°C Max Eex: Avrupa standartlarına göre Explosion Protected (pat- lama korumalı) olduğunu gösterir. d: Koruma sınıfını gösterir. İki ayrı koruma tipinin uygulan- dığı durumlarda her ikisi de yazılır (d,e) gibi. IIB: Gaz grubunu gösterir T4 : Sıcaklık sınıfını gösterir. Yalnızca sıcaklık sınıfı yazıldığı gibi, maksimum yüzey sıcaklık derecesi(135 °C) veya sıcaklık sınıfı ve derece birlikte gösterilebilir(135 °C,T4) Gösterimde yer alan koruma sınıfı, gaz grubu ve sıcaklık sınıfı gibi kavramları ele alalım. 1. PATLAMAYA KARŞI KORUMA TIPLERI 1.1. “o”: Yağa daldırma koruma tipi(Oil immersion) Elektrikli cihazın patlama riskine sahip kısımları, patlayıcı gaz ortamıyla irtibatı kesilecek şekilde yağ içerisine daldırılır. Yağın bozulabilme ve seviyesinin azalması gibi nedenlerden dolayı her türlü elektrikli cihazda kullanılması uygun değildir. Bu tip koruma, düşük gaz gruplarında ve küçük kapasiteli cihazlarda kullanılmalıdır. 1.2. “p”: Basınçlı tip koruma (Pressurized apparatus) Elektrikli cihazın patlama riskine sahip kısımlarında ortam basıncından daha yüksek basınçta taze hava veya asal gazlar bulundurularak, patlayıcı gazların cihazla teması engellenir ve böylece koruma sağlanır. 1.3. “q”: Kumla doldurma koruma tipi (Powder filling) Elektrikli cihazın kıvılcım oluşturabilecek kısımları çok ince taneli kum ile doldurulur. Böylece ortamdaki patlayıcı gaz ile temas önlenerek korunma sağlanır. 1.4. “d”: Alev sızdırmaz muhafaza (Flameproof enclosure) Bu koruma tipinde yüksek yüzey sıcaklığından veya kıvıl- cım riskinden dolayı patlamaya neden olabilecek kısımlar, patlama esnasında oluşan alevin ortama çıkamayacağı şekilde sızdırmazlığı sağlanarak hücre içerisine yerleştirilir. Ex-proof fanlarda kullanılan elektrik motorlarının mil ve kablolar gibi tüm giriş ve çıkış noktaları, motor içerisine sızabilecek gazın patlaması sonucu oluşabilecek alevin motor dışına çıkmaması için alev sızdırmaz olmalıdır. Gövde ve diğer elemanlar, pat- lama anında oluşan ani darbelere dayanacak şekilde dizayn edilmelidir. 1.5. “e”: Arttırılmış emniyetli koruma tipi (Increased safety) Bu koruma tipinde fanın tüm elemanları, patlayıcı gaz sıcaklık sınıfının altında bir yüzey sıcaklığına sahip ve kıvılcım üretmeyecek şekilde olmalıdır. Bu koruma tipinde yüksek izolasyon sınıfları seçilmeli ve fanın bileşenlerinde gevşemeye ve ısınmaya karşı özel tedbirler alınmalıdır. Şekil 1. Patlama Riskinin Bulunduğu Ortam