Tesisat Dergisi 301. Sayı (Ocak 2021)

T esisat / Ocak 2021 75 tesisat.com.tr Doğal gaz çelik dağıtım hatlarının yanı sıra, çelik boru- larla taşınan petrol ve su taşıma-dağıtım hatlarının katodik koruma sistemleri için de bir ihtiyaç olduğu aşikardır. Mesleki yeterlilik kurumu ve onaylanmış kuruluşların koordinasyonu ile Katodik Koruma konusunda ulusal ve ulus- lararası uzman kuruluş ve enstitüler, teknik üniversiteler, sivil toplum kuruluşların da desteği ile katodik koruma konusunda teorik ve uygulamalı mesleki eğitim ve yeterlilik programları düzenlenmesi son derece önemli ve gerekli görülmektedir. c) Doğal Gaz Kokulandırma Sistemi ve Koku Ölçümü İşletme Operatörlüğü İhtiyaç Nedenlerine Dair Dayanaklar: Türkiye’de doğal gaz dağıtım şebekelerinde yurtdışın- dan sınırlı ülkelerden tedarik edilen ve genellikle %70 THT (Tetrahidrotiyofen) + %30 TBM (Tersiyer-BütilMerkaptan) karışımlı kokulandırma kimyasalı kullanılmaktadır. İran dışında genellikle kokusuz olarak ülkemize boru hattı veya LNG ara- cılığıyla ulaşan doğal gazın, gaz kaçaklarının farkedilebilmesi amacıyla uygun seviyede kokulandırılması zorunlu ve önem- lidir. Çeşitli kimyasal tehlikelere, çevre ve çalışanlar açısından bir takım risklere sahip bu maddenin dağıtım şebekesine enjeksiyon işlemi, Doğal Gaz Ana Giriş İstasyonları çıkışından, CNG/LNG dağıtım şebekesine enjeksiyon noktalarından veya şehir içi lokal dağıtım istasyonlarından özel enjeksiyon sistemi ile yapılabilmektedir. Ayrıca ülkemizin doğal gaz tedarik ettiği İran gibi ülkelerden, kimyasal bileşimi net bilinmeyen kokulandırma maddesi ile kokulandırılmış doğal gaz iletim hatları aracılığıyla birçok dağıtım bölgesine ulaşarak dağıtım şebekelerine giriş yapmaktadır. Dolayısıyla gerek kaynak doğal gazın ülkemize giriş yaptığı noktalarda gerekse ilgili şehir giriş istasyonlarında bu kimyasal bileşenin de kontrol ve analizinin yapılmasını zorunlu hale getirmektedir. EPDK’nın Dağıtım ve Müşteri Hizmetleri Yönetmeliğinin 59. maddesinde; “Dağıtım şirketi, doğal gaz kaçaklarının fark edilebilmesini sağlamak amacıyla doğal gazı kokulandırır. Kokulandırma, ilgili mevzuat ve standartlar doğrultusunda yapılır ve en az ayda bir kez test edilir.” diye belirtilmektedir. Ölçüm işlemleri mevzuatın belirlediği azami süre içerisinde şebekenin muhtelif noktalarından ve yine yurtdışından teda- rik edilen özel THT/TBM sensörlerine sahip hassas portatif veya sabit tip ölçüm cihazları kullanılarak yapılmaktadır. Uluslararası normlara göre bir doğal gaz sızıntısının normal bir insan tarafından koklayarak hissedilebilmesi için doğal gazın havadaki konsantrasyonuna göre Alt Patlama Limitinin (LEL = Lower Explosion Limit) 1/5’i (%LEL20 ≈ %1 Hacimsel Gaz) seviyesinde olması gerekmektedir. Doğal gaz dağıtım sektöründe kokulandırma maddesinin şebekeye gereğinden fazla enjekte edilmesi ile kullanıcılar tarafından rahatsız edici şekilde hissedilmesi, dolum esna- sında dökülme durumları ve çevresel etkileri, kontrol, bakım ve onarım çalışmaları esnasında rüzgar etkisiyle kokunun büyük alana yayılımı gibi kayda değer olaylarla karşılaşıla- bilmektedir. Gerek kokulandırma maddesi tedariki, taşımasını ve tank- lara dolum işlemini gerçekleştiren çalışanlar, gerekse dağıtım şirketi çalışanları, çevresel ve kullanıcılar açısından tehlikeleri bulunan gaz kokulandırma uygulamaları son derece kritik işlemler barındırmaktadır. Kokulandırma enjeksiyon sistemi özellikleri, işletme ve bakım, arıza onarım uygulamaları, acil müdahale işlemleri, şebekeden koku ölçümü, kullanılan ölçüm cihazlarının kullanımı, ölçüm noktalarının belirlenmesi, ölçüm verilerinin değerlendirilmesi, raporlanması ve izlen- mesi gibi birçok özel nitelik ve beceri gerektiren faaliyetlerdir. Türkiye’de sınırlı sayıda bulunan kokulandırma sistemi bakım onarım servis firmalarından (3-4 ad.) sağlanan yük- sek servis maliyetleri, yüksek yedek parça maliyetleri ve acil durumlarda kısa zamanda hizmet alınamama durumları da göz önünde bulundurulduğunda, dağıtım şirketleri bünye- sinde acil durumlarda müdahale, bakım ve onarım faaliyetleri için yetkinliği bulunan yeterli sayıda teknik personel bulun- ması önemlidir. d) Doğal Gaz Sevkiyat Kontrol Merkezi (SCADA) Operatörlüğü İhtiyaç Nedenlerine Dair Dayanaklar: EPDK tarafından yayınlanan Doğal Gaz Piyasası Dağıtım ve Müşteri Hizmetleri Yönetmeliğinin 55. Ve 65. Maddeleri ile Doğal gaz Piyasası Lisans Yönetmeliği’nin 28. Maddesi ve Kurul Kararları gereği dağıtım kuruluşlarının asgari kriterlere uygun Sevkiyat Kontrol Merkezi kurma ve kesintisiz işletme Kokulandırma sistemi ve koku ölçüm uygulamaları örnek fotoğrafları