Tesisat Dergisi 300. Sayı (Aralık 2020)

T esisat / Aralık 2020 83 tesisat.com.tr üretiriz. Bu nedenle konuşmak, gülmek, şarkı söylemek, bağırmak, egzersiz yapmak, öksürmek ve hapşırmak, artan miktarda virüs üretir ve bu büyük damlacıkları daha büyük mesafelere iletir. Ağızdan çıkan hava hızı farklı aktivitelerle tahmini olarak: normal nefes almada 1 m/s; konuşurken 5 m/s; öksürürken 2–50 m/s ve hapşırırken ise 100 m/s’nin üzerindedir. Enfekte bir kişinin tek bir öksürmesiyle, havada birkaç metrelik bir mesafeye çok sayıda virüs partikülü gön- derebileceği tahmin edilmelidir. Aerosoller Nasıl Oluşur? Büyük damlacıklara ek olarak havada başka bir tür yayılma vardır. Öksürüp hapşırdığımızda ortaya çıkan ve yere düşen büyük damlacıklardan başka, "damlacık çekirdekleri" olarak bilinen son derece küçük damlacıklara kadar çeşitli boyutlarda damlacık üretilmektedir. Bunların hepsi canlı virüs içerir. En küçüğü aynı zamanda virüs aerosolleri olarak da bilinir ve hemen yere düşmez, havada 15 dakikadan 3 saate kadar herhangi bir süre asılı ve bulaşıcı kalabilir. Aerosoller konuşur- ken, bağırırken, gülerken, şarkı söylerken, egzersiz yaparken, öksürürken ve hapşırırken oluşur. Soluduğumuzda da aerosol halinde virüs de dahil olmak üzere bir sürü damlacık açığa çık- maktadır. Sakince nefes alıp verirken az miktarda; konuşurken daha çok; gülerken, şarkı söylerken veya bağırırken daha da çok ve öksürürken ya da hapşırırken çok daha fazla miktar- larda damlacık açığa çıkar. Soluduğumuzda hangi boyut- larda damlacıkların baskın olduğu kesin olarak bilinmemekle birlikte, laboratuvarda yapılan çalışmaların çoğunda aerosol haline gelmiş partiküllerin 10 mikrometrenin altında olduğu görülmüştür. Aerosol halindeki virüslerin havada asılı kalması, daha uzun mesafelere ulaşabilecekleri ve kapalı alanları dol- durabilecekleri anlamına gelir. Covid-19 için bulaşıcı dozun, yaklaşık bin virüs parçacığı olduğu tahmin edilmektedir. Bu nedenle kapalı bir alanda öksüren veya gülen enfekte bir kişi, orada çok zaman geçirirse potansiyel olarak o alandaki herkesi enfekte edebilir. 2 metre kuralı bu nedenle koruyucu olmayacaktır. Hava, yetersiz havalandırma nedeniyle dur- gunsa, virüs içeren aerosoller bir süre sonra tüm iç mekanı doldurur. Alan ne kadar küçükse virüsle o kadar hızlı dolar. Ancak daha sonra göreceğimiz gibi, çağrı merkezleri ve et paketleme tesisleri gibi büyük kapalı alanlar bile "aerosol açısından zengin ortamlar" haline gelebilir ve bu alandaki herkesi potansiyel enfeksiyona maruz bırakabilir. Bu durum, havalandırma hesapları yapılırken göz önüne alınmalıdır. Odada karşılıklı açılabilen ve gerekli hava değişimine izin veren yeterli pencere varsa, aerosol açısından zengin bir ortam yaratılmayacak ve alan çok daha güvenli olacaktır. Bununla birlikte, hava akışının yönü önemlidir, hava akımı enfekte bir kişinin üzerinden diğer kişilere doğru geliyorsa, o yönde oturan insanlar uzakta da olsa enfekte olabilir. Bir odadaki pencerenin yeterli büyüklükte olmaması veya oda havasını sirküle ederek ısıtan veya soğutan klima veya bir vantilatör olması halinde, havadaki virüs temizlenemeyecek ve odadaki herkes risk altında kalacaktır. Aerosol halindeki virüsü temizlemek için oda havası sirküle edilmemeli, taze hava kullanan havalandırma ile değiştirilmelidir. Eğer sirküle etme zorunluluğu varsa, hava Hepa filtrelerden geçirilerek virüs içeren partiküller elimine edilmelidir. Covid-19'un bulaşmasına neden olan aerosolün izlediği yol, virüsü kontrol altına almak ve yayılmasını önlemek için alınacak önlemleri tespit etmek açısından önemli bir veridir. Binlerce mağaza, ofis, bar ve restoranda yeterli havalandır- manın sağlanmasının pratik zorlukları, bu kapalı alanların pek çoğunun “covid korumalı” hale getirilmesini mümkün kılmamaktadır. Sorun, halkın ve işyeri sahiplerinin aerosol yayılmasına ilişkin bilinç eksikliği nedeniyle büyük ölçüde art- mıştır. Bu nedenle, kısıtlamalar kaldırıldığı ve kontrol önlemleri zayıfladığı için yayılmanın arttığı görülmektedir. Damlacıkların Vücuda Girmesi Soluduğumuz havadaki büyük damlacıkların bir kısmı burunda, bir kısmı da üst solunum yollarında yakalanır ve hüc- relere nüfuz edemez. Ancak çok küçük damlacık çekirdekleri, solunum esnasında akciğerlerin derinliklerine, enfeksiyona karşı daha az savunması olan alveollere (hava keselerine) kadar ilerlerler. İnfluenza virüsü için enfekte aerosolün, yüz kat daha düşük viral dozda bile daha şiddetli hastalığa, alt solunum yolu enfeksiyonuna neden olabileceğine dair kanıtlar vardır. BILINEN BAZI COVID-19 SALGIN OLAYLARI Washington Eyaletindeki koro Mart 2020'deki bu olayda, aerosol yayılımının etkili olduğu açıkça görülüyor. 61 kişilik koro, aşağı yukarı bir voleybol sahası büyüklüğünde (yaklaşık 160 m2) kapalı bir prova salo- nunda 2,5 saat şarkı söyledi. İnsanlar virüsün farkındaydılar ve virüsün bulaşmasını en aza indirmek için tedbirler almış- lardı. Örneğin her zamanki tokalaşmalardan ve sarılmalardan kaçındılar, girişte el dezenfektanı vardı, insanlar paylaşmaktan kaçınmak için kendi enstrümanlarını da getirdiler. Bununla birlikte, prova sırasında sosyal mesafenin katı bir şekilde izlenmediği anlaşılıyor. Organizatörler ayrıca provadan önce koro üyelerine semptomları olan herkesin evde kalması gerektiğini söyle- mişti. Ancak nezleye benzer semptomları olan bir kişi, katılan- ların çoğunu enfekte etti. Uzun süre maruz kalma, kapalı alan