Tesisat Dergisi 296. Sayı (Ağustos 2020)

66 Tesisat / Ağustos 2020 tesisat.com.tr itibariyle santrifüj pompalar diğerlerine kıyasla yüksek basınç, eksenel tip pompalar ise yüksek debi sağlarken karışık akışlı pompalar haliyle orta düzeyde basınç ve debi sağlar. 2.1. Pompa Performans Parametreleri Pompaların performans parametreleri başında debisi (Q) ve basıncı (H) gelir; çünkü bir pompanın kapasitesi debi ve basıncı ile anılır. Diğer önemli performans parametreleri ise mekanik gücü (Pmek) ile verimidir ( η ). Tüm bu parametreler birbirlerine bağlıdırlar ve performans parametreleri arasın- daki ilişkiler daha çok debisine göre Şekil 1’de gösterildiği gibi grafik olarak eğriler şeklinde verilir ve bu eğriler pompa performans karakteristik eğrileri olarak adlandırılır. Aynı zamanda bu parametreler, yani pompanın kapasitesi ve performansı devir hızına da bağlıdır. Dolayısıyla perfor- mans eğrileri sabit ve belirli bir devir hızında verilir. Birden fazla pompanın performans eğrileri bir grafikte verilirken genellikle çark çapları da belirtilir; çünkü pompanın kapasi- tesi üzerinde boyutu da etkilidir ve genel itibariyle pompa- nın boyutunu çark çapı temsil eder. Pompanın maksimum verimdeki ( η max) H – Q kapasitesi en verimli nokta (EVN) olarak tanımlanır. 2.2. Özgül Hız Benzerlik, boyutsuz, yani birimsiz parametreler üzerin- den kurulur. Boyutsuz parametreler üzerinden kurulan ilişki bağımsız parametre sayısını azaltacağı gibi kolay kavrama ve bir nevi normalleştirme ve/veya arındırma sağlar. Benzerlik kurulması farklı şartların değerlendirilmesini, interpolasyon veya ekstrapolasyon yapmayı mümkün kılacağı gibi zaman- dan, çabadan ve masraftan da tasarruf sağlar. Hidrolik makinalar ile ilgili boyutsuz performans paramet- releri şu şekildedir: Pompalar, benzerlik teoreminin en iyi uygulama alanların- dan biridir ve benzerlik yukarıda verilen bir katsayı niteliği de taşıyan performans parametreleri üzerinden kurulur. Örnek vermek gerekirse, bir pompanın devir hızı 2 katına çıkarılırsa debisi de 2 kat artar, basıncı ve gücü ise sırasıyla 4 ve 8 kat artar. Pompaların performansı ile ilgili tanımlı en önemli boyut- suz parametre ise debi – basınç kapasitesinin karakteristik bir değerini veren özgül hızdır. Özgül hız (NSQ), bir birim hacim akışkana birim kütlesi için bir birim potansiyel enerji kazan- dırmak için gerekli dönme hızı olarak tanımlanır. Boyutsuz parametreler üzerinde modifikasyon yapılabilir. Yerçekimi ivmesinin sabit olmasından dolayı benzerlik kuru- lurken değişken olma özellikleri kaybolduğu için yukarıda boyutsuz olarak tanımlanan özgül hız bağıntısında ihmal edilebilir. Bu durum boyutsuz parametrenin değerini değiştirir, bir başka ifadeyle ölçeğini değiştirir, fakat benzerlik kurul- masına engel oluşturmadığı gibi boyutsuz parametre olarak değerlendirilmesinde de bir engel teşkil etmez. Aynı zamanda bu yalın haliyle NSQ, pompanın birer birim debi ve basınç sağlaması için gerekli dönme hızı olarak daha kolay tanımlıdır ve en yüksek verimdeki değerleri dikkate alınarak, yani optimum noktadaki performans verileri esas alınarak belirlenir. Dikkat edilecek olursa, boyutlu boyut- suz farklı tanımları yanı sıra özellikle içerdiği parametrele- rin çok farklı birimlerde esas alınması ile uygulamada çok sık karşılaşılmaktadır ve bu durum ciddi karışıklıklara sebep olmaktadır. Bundan dolayı özgül hız değeri verilirken hangi formda dikkate alındığı ve içerdiği parametrelerin birimleri muhakkak belirtilmelidir. Burada, özgül hız denklem 2.3’de verilen boyutlu formda ve içerdiği parametreler de belirtilen birimlerde kullanılmıştır. Özgül hızların, kapasite ve performans açısından hidrolik makinaları sınıflandırmak ve/veya kategorize etmek için de ayrı bir önemi vardır; çünkü, özgül hız hidrolik makinanın tasa- rımsal, yani geometrik şekli ile ilgili bir kapasite ve/veya per- Şekil 1. Santrifüj tip bir pompanın performans eğrileri (2.2) (2.1) (2.3) MAKALE