Tesisat Dergisi 296. Sayı (Ağustos 2020)

tesisat.com.tr T esisat / Ağustos 2020 65 MAKALE MUSTAFA ÖZBEY Ondokuz Mayıs Üniversitesi POMPA SEÇİMİ 1. GİRİŞ B üyük oranda dışa bağımlı olduğumuz enerji, ülkemizin en önemli sorunlarından biridir. Dünyada ve ülke- mizde artan nüfusa ve gelişen sanayiye bağlı olarak enerjiye olan ihtiyaç hızla artmakta olup mevcut kaynakların verimli kullanılması, dolayısıyla enerji verimliliği büyük önem arz etmektedir. Enerji verimliliğinin öneminin kavranılması ile elektrik tüketiminde payı oldukça yüksek olan sistemlere yönelim ivme kazanmıştır. Bu sebeple, pompa seçimi ve pompala- rın uygun kullanımı enerji verimliliği açısından önemle ele alınan bir konu olmuştur; çünkü pompaların dünya elektrik tüketimi içindeki payı yaklaşık %20 gibi büyük bir orandır [1]. Avrupa Birliği ülkelerinde pompalar yılda 160 TWh elektrik enerjisi tüketmektedir. Bu miktar sanayi ve ticari alanında tüketilen elektrik enerjisinin %14’üne tekabül etmektedir ve santrifüj pompaların bundaki ağırlığı %73’dür [2]. Avrupa Komisyonu’nun raporuna göre uygun pompa seçimi ile 2015 yılında % 3 kadar enerji tasarrufu yapılabilirdi [2]. Ayrıca, bir pompanın ilk satın alma maliyeti ömür boyu maliyet içinde sadece %5-8 oranında bir paya sahipken, bakım-onarım%2-5, enerji maliyeti ise %90 oranında bir paya sahiptir [1]. Avrupa Komisyonu’nun raporuna göre ise pompanın ömür boyu maliyeti içinde satın alma yaklaşık %5, bakım-onarım %10 ve enerji maliyeti %85 ağırlığındadır [2]. Gelişen teknoloji ile pompa verimlerinde üst sınırlara yaklaşıldığı, bunun ötesinde yapılacak iyileştirmelerin birkaç birimden fazla olamayacağı öngörülmektedir [1]. Ancak, pompaların uygun seçimi ve yüksek verimlerde kullanımı, borulardaki basınç kayıpları- nın optimuma getirilmesi ile pompaların tükettiği enerjinin %30’unun tasarruf edilebileceği belirlenmiştir [4]. Pompalar, hemen hemen tüm endüstriyel sektörlerde en yaygın kullanılan makinalardır. Dünya genelinde kullanılan pompaların %60’a kadarı yaklaşık olarak %10-%40 verim ara- lığında çalışmaktadır [3]. Pompa verimindeki küçük bir artışın, büyük ölçüde enerji tasarrufu sağlama potansiyeli mevcuttur. Endüstride yüksek verimli pompalar kullanıldığı ve yüksek verimlerde çalışacak şekilde kullanıldığı takdirde dünyadaki elektrik tüketimi yaklaşık %6 kadar tasarruf yapılabilir. Diğer taraftan, bir pompanın düşük verimlerde çalışması bakım maliyetini önemli ölçüde artırmaktadır. 2. POMPA SEÇİMİNE DAİR TEORİK BİLGİLER Pompalar, en genel tanımla mekanik enerjiyi hidrolik ener- jisine dönüştüren, bir başka ifadeyle sıvı akışkanı basınçlandı- rarak kazandırdığı hidrolik enerji ile belli bir basınçta ve debide iletilmesini sağlayan makinalardır. Birçok farklı tipte pompa mevcuttur ve bunlardan rotodinamik olanları genel itibariyle akım doğrultusuna göre radyal akışlı (santrifüj), karışık akışlı ve eksenel tip olarak sınıflandırılırlar. Santrifüj pompalarda akım çarka ekseni doğrultusunda girer ve çarkın akışkana uyguladığı merkezkaç kuvvetlerin etkisiyle çarktan radyal doğrultuda çıkar. Eksenel pompalarda ise akım tamamıyla çark ekseni doğrultusunda, yani eksenel doğrultuda gerçek- leşir. Karışık akışlı pompalarda ise akım çarka eksenel doğrul- tuda girer fakat çarktan her ikisinin bileşkesi doğrultunda, yani kısmen eksenel, kısmen de radyal doğrultuda çıkar. Tasarımları