96 U y g u I a m a kesilen ara termin cezası, ilerde yine döviz olarak iade edilmesine rağmen, bazen, kesildiği günkü kurdan hesap edilmiş TL. olarak geri verilir. Büyük ve kaliteli yapıların çoğunda ehilleryangın koruma sistemleri, otomatik kontroller gibi ithal malzemeler de vardır. Yatırımcılar çok kere, tesisat müteahhitinin vereceği veya temin edeceği proforma faturalara göre, bu kalemleri kendileri ithal ederler. Bunda, yapının teşvik almış bir yapı olması hali varsa, mecburiyet de vardır. Bu halde bile bazen, yatırımcı, ithal malların, menşe ülkelerin paralarıyla değil de, sabit bir döviz birimi ile teklif edilmesini ister. O zaman da, müteahhit-yatırımcı arasında, çapraz kur problemi doğar. Çapraz kurların zaman içinde değişme yönünü ve miktarlarını önceden tahmin etmek imkansızdır. Bu gibi hallerde en adil durum, yabancı malzemelerin menşe ülkelerinin paralarıyla teklif edilmesini istemektir. Böylece, hesap edilemez bir risk unsuru ortadan kalkar. Yapının teşvikli olması halinde, ithal malzemelerin fiyatları, kurfarkları, çapraz kurlarvs. gibi hususlar bazen iyice içinden çıkılmaz halegelir : Taahhüt hizmetinde, fiyat ve kur oynamalarının riskini azaltmanın en iyi yolu, bu malların bir an önce sipariş edilmesi ve şantiyeye getirilmesidir. Teşvikli bir yapıda ise bu her zaman kolay olmamaktadır. Önce örnek proforma temin edilir. Bu, global listeyle karşılaştırılır, düzeltmeler yapılır, bütçe içinde kalan-kalmayan diye proformalar tekrar hazırlanır ve işin son şeklini alıp, bazen akreditifaçılmasına kadar aylar geçer. Çapraz kur da ise, bu acil davranış, riski yok edemez. Bir yapıda mekanik ve elektrik tesisatlarının ehemmiyeti dolayısıyle bu işleri yapacak müteahhitlerin sıva, seramik, boya vs. taşeronları ile aynı teraziye konması, aynı kıstaslarla değerlendirilmesi işe görünmeyen zararveren bir diğer mühim husustur. Son zamanlarda az sayıda da olsa, bazı iş sahiplerinin veya ana müteahhitlerin, bunun bilincinde olarak hareket ettiklerini gözlemek memnuniyet vericidir. Bazı ihalelerde, iş sahibi, malzemeleri kendisinin temin edeceğini beyanla, tesisat müteahhitlerinden sadece işçilik teklifi istemektedir. Böyle hareket edilmesinin mantığı açıktır: İşin maliyetini ucuzlatmak. Fakat bu gibi hallerde, malzeme seçiminin yanlış yapılması ve ehliyetsiz kişilerce montajın yapılmaması ihtimali vardırve tesisin, iyi birtesis, doğru işler bir �esis olma şansı azalır. Bunu, son zamanlarda, lstanbul'daki bir iki isim yapmış, yapı ve çarşı tesislerinde gözlüyoruz, duyuyoruz. Buna mukabil, müdebbir bir diğer iş sahibi grubu ise, bazı mühim ithai malzemelerinde, kendisinin pazarlıkgücünü kullanmak üzere, müteahhitten bu malların FOB çıplak fiyatlarını ayn olarak istemekte ve fakat bu mal üzerinde müteahhitin genel gider ve kar payını ödemektedir. Bu şekilde ihale edilmiş bir işin doğru dürüst çalışma şansı, ilkine göre çok daha fazladır. Genel olarak iş sahibi veya ana müteahhit, binanın tümü için CAR (Construction Ali-Risk) sigortası yaptırır. Bu sigortanın, mekanik/elektrik tesisat işlerini de, montaj sonuna kadar kapsaması gerekir. Fakat çok kere, bu işlerin de mekanik işler müteahhiti tarafından yapılması istenir. İhale şartları için son söz: İhale şartları, her iki tarafın haklarını koruyacak şekilde, hakkaniyetle hazırlanmalı, tefsire muhtaç hususlar bırakılmalıdır. Bir ihale de, işi riske sokacak bütün mali ve teknik tedbirlerin müteahhit tarafından alınmasını beklememelidir. İş sahibi de, işi rahatlatıcı, hızlandırıcı, kendine düşen vecibeleri kabullenmeli ve zamanında yerine getirmelidir. İŞLERİN YÜRÜTÜLMESİ Sözleşme imzasını müteakip, işyeri teslimi, şantiye ve şantiye teşkilatı kurulması; iş programı, teslimat, ihzarat ve imalat programlarını içeren ödeme planı hazırlanması, işsahibinin projelerinin tetkiki; malzemelerin seçimi ve onayının alınması, siparişi; ithal malzemelerin proformalarının temini ve akreditiflerinin iş sahibine açtırılması veya bizzat müteahhitçe açılması gibi faaliyetler başlar. Müteahhitin, sıkışık olmayan, rahat, optimum büyüklükte bir ofiste çalışması; personelin, hevesini kaçırmayan vasat konforlu bir yerde soyunması, yemek yemesi gibi imkanları temin etmesi için, iş sahibi, yapıda ayıracağı mahallerde hasis olmamalı ve bu mahaller sık sık değiştirilmemelidir. Ayrıca montaj ve stoklama konusunda müteahhite gerekli hacimleri devamlı sağlaması, çalışma rahatlığı getirecektir. Bu faaliyetlerin programına göre aksamasının en mühim sebebi, iş sahibi veya ana müteahhitin kararlarını veya aksionlarını gerektiren hususlardaki uzamalar, gecikmelerdir. Tedbirli bir müteahhit, Türkiye'deki büyük fiyat değişmelerinden en az zararla kurtulabilmek için, daha işin başında, malzemelerin büyük bir çoğunluğunu sipariş etmelidir. Bu malzemelerin ihzaratında işverenler sınır koymamalıdır. İş sahibi, bu konuda iyi niyetli olmalı ve müteahhitin ihzarat hakedişlerini ödemelidir. Böyle büyük miktarda malzemenin şantiyede depolanması imkanı yoksa, bu depolanmanın şantiye dışındaki müteahhit ambarlarında veya, satıcıların depolarında emre amade bulundurulması kabul edilmelidir. Bu husus, avans ödemesinin olmadığı veya çok düşük tutulduğu hallerde, işin selameti bakımından bilhassa çok mühimdir. Amerika ve Avrupa'da ve hatta Suudi Arabistan'da yıllardır, hava kanalları çok kere şantiye dışındaki merkezi atölyelerde imal edilip, � �- �-�-�---------------- �· � 1 1 - -�
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=