Tesisat Dergisi 236. Sayı (Ağustos 2015)

122 Tesisat Dergisi Say× 236 - Aùustos 2015 MAKALE Yüksek Gerilim ûalt Tesislerinde Y×ld×r×mdan Koruma Kaan KUZER Elektrik Yüksek Mühendisi, Siemens Y×ld×r×m Nedir? Y×ld×r×m, toprakla elektrik yüklü bir bu- lut aras×ndaki elektriksel deüarj olarak tan×mlanabilir. Bu deüarj, gerekli üartlar saùland×ù×nda iki bulut aras×nda da olabilir. Bu olaya üimüek denir. Her iki olayda da ol- dukça belirgin bir k×v×lc×m atlamas× görülür ve gök gürültüsü iüitilebilir. Bütün bunlara meteoroloji dilinde oraj denilmektedir. Y×ld×r×m×n Etkileri Y×ld×r×m×n boüalmas×yla beraber meydana getirdiùi etkiler aüaù×daki gibidir. a) Elektrodinamik Etkisi: Y×ld×r×m ak×- m×n×n geçtiùi yolun bir k×sm× diùer bir k×sm×n×n manyetik alan× içinde bulun- mas× halinde meydana gelir. Bu etki, birbirine çok yak×n iletkenler aras×nda oluüan itme ve çekme kuvvetleri son çubuùu oluüur. b) Bas×nç ve Ses Etkisi: Y×ld×r×m çarpma- s× s×ras×nda elektrodinamik kuvvetler- den ileri gelen ani bas×nç art×ülar× son çubuùu gök gürültüsü meydana gelir. c) Elektrokimyasal Etkisi: Bu etkiler göz ard× edilebilir niteliktedir ve topraklama üzerinde çok büyük etkisi yoktur. d) Iü×k Etkisi: Y×ld×r×m deüarj× baülad×ù×n- da oluüan kanal çevresinde çok parlak bir ×ü×k oluüur e) Termik Etkisi: Y×ld×r×m olay×nda ×s× üeklinde bir enerji aç×ùa ç×kmaktad×r. Dolay×s×yla elektriksel direncin büyük olduùu noktalarda büyük ×s× deùerleri oluüabilir. Özellikle küçük kesitli iletken- lerde yüzeysel erimeler, renk deùiüikliùi, kaplama yanmas× gibi etkiler gözlenir. Y×ld×r×mdan Korumada Amaç Y×ld×r×m×n doùrudan ve/veya dolayl× et- kilerini ortadan kald×rmak veya en aza indirmektir. úlgili Standartlar ve Yönetmeliklerimiz Ülkemizde, y×ld×r×mdan koruma ile ilgili bir yönetmelik bulunmamaktad×r. Yoùun ve kapsaml× çal×ümalarla haz×rlanan, y×ld×r×mdan korunma yönetmelik taslaù×, Resmi Gazete’de yay×nlanmad×ù×ndan, taslak düzeyinde kalm×üt×r. Diùer taraftan, y×ld×r×mdan koruma sistemleri ile ilgili ola- rak, güncel standartlar yay×nlanm×ü olduùu halde, bunlar×n uygulanma zorunluluùunun olmamas× ve konu ile ilgili yönetmeliùin bulunmamas× nedeniyle çok farkl× uygula- malarla karü×laü×lmaktad×r. Uluslararas× Standartlar Y×ld×r×mdan korunma konusunda farkl× tip uygulamalar için IEC 62305 ve IEEE 998 standartlar× yay×nlanm×üt×r. IEC 62305, ilk olarak 2006 y×l×nda yay×n- lanm×ü olup binalar×n içi ve çevresinde, ad×m ve dokunma gerilim seviyelerini güvenli bölgede tutarak y×ld×r×m×n fiziksel hasarlar×na karü× korunmay× saùlayacak yöntemleri içerir. IEEE 998; ilk olarak 1996 y×l×nda yay×n- lanm×ü olup üalt tesislerinde, ad×m ve do- kunma gerilim seviyelerini güvenli bölgede tutarak y×ld×r×m×n fiziksel hasarlar×na karü× korunmay× saùlayacak yöntemleri içerir. ûalt Sahalar× ûalt sahas×, güç transformatörleri ve yard×mc× teçhizatlar kullan×larak (Kesici, ay×r×c×, vb.) gerilimin yüksek formdan alçak veya ters forma dönüütürüldüùü, enerjinin topland×ù× ve daù×t×ld×ù× tesislerdir. ûalt sahalar× enerjinin üretilip son tüketi- ciye gelene kadar seviyesinin yükseltildiùi, düüürüldüùü ve yönlendirildiùi yerlerdir. Ülkemizdeki tüm santraller ve üaltlar birbirlerine baùl×d×r. IEEE 998 Standart×na Göre Aç×k ûalt Sahas× Y×ld×r×mdan Koruma Tasar×m× Genel Aç×k üalt sahalar×, izolasyon için havan×n kullan×ld×ù× üaltlard×r. Y×ld×r×mdan koruma yöntemi olarak “koruma teli” ya da “ ya- kalama çubuùu” yöntemi kullan×l×r. ûekil 1.1. –Yüksek Gerilim Aç×k ûalt Sahas× Örnek