Tesisat Dergisi 190. Sayı (Ekim 2011)

MAKALE 78 Tesisat Dergisi Say ı 190 - Ekim 2011 esas al ı nmas ı gereken temel standartlar ş un- lard ı r; TSE-EN 1366-2 (Yang ı na dayan ı kl ı l ı k deneyleri - Servis tesisatlar ı - Bölüm 2: Yang ı n damperleri) TSE-EN 13501-3 (Yap ı mamulleri ve yap ı elemanlar ı – yang ı n s ı n ı fland ı rmas ı – bölüm 3: Bina Hizmet Tesisatlar ı nda kullan ı lan mamuller ve elemanlar üzerinde yap ı lan yang ı - na dayan ı kl ı l ı k deneylerinden elde edilen veriler kullan ı larak s ı n ı fland ı rma: Yang ı na dayan ı kl ı hava kanallar ı ve yang ı n damperleri) Bir yang ı n damperinden beklenen 3 temel özellik TSE-EN 13501-3’de tarif edilmi ş tir. Bu özellikler; E – Integrity (Bütünlük): Yang ı n damperi üze- rinde bulundu ğ u yap ı eleman ı n ı n (yang ı n duvar ı vb) bir parças ı d ı r. Yang ı n esnas ı nda duvardan beklenen yang ı n dayan ı m ı , yang ı n damperinden de beklenir. Yani yang ı n damperi, üzerinde bulundu ğ u yap ı eleman ı n ı n bütünlü ğ ünü ko- rumal ı d ı r, alevi geçirmemelidir. Örne ğ in yang ı n duvar ı n ı n 120 dakika boyunca bütünlü ğ ünü korumas ı bekleniyorsa, Yang ı n damperinin de 120 dakika boyunca yang ı na dayan ı m ı olmas ı beklenir. Bütünlük kriterinin sa ğ lanm ı ş say ı lma- s ı için damperdeki hava kaçak h ı z ı maksimum 360 m³/(h.m²) olmal ı d ı r. S – Smoke Leakage (Duman Kaça ğ ı ): Yang ı n damperinin klapesi kapal ı durumdayken du- man s ı z ı nt ı s ı standartlarda belirtilen limitleri a ş mamal ı d ı r. Standartta duman s ı z ı nt ı s ı için belirtilen maksimum de ğ er, -300 Pa bas ı nç alt ı nda 200m³/(h.m²)dir. I – Insulation (Yal ı t ı m): Yang ı n damperi, klapenin yang ı namaruz kalmayan taraf ı ndaki s ı cakl ı k art ı - ş ı n ı belli limitlerde tutmal ı d ı r. Standartta s ı cakl ı k art ı ş ı için belirtilenmaksimumde ğ er; farkl ı nokta- lar için 140 - 180 °C aras ı nda de ğ i ş mektedir. Alevin bir kompart ı mandan di ğ erine geçi ş ini engellemek yang ı n ı n ilerlemesini engellemek aç ı s ı ndan damperin birincil görevidir. Bununla beraber “duman kaça ğ ı ” ve “yal ı t ı m”, üzerinde durulmas ı gereken önemli di ğ er iki konudur. Özellikle duman ı n zararl ı etkileri son y ı llarda iyi- ce ön plana ç ı km ı ş t ı r. Yang ı n esnas ı ndaki ölüm- lerin %90’dan fazlas ı n ı n insanlar ı n dumandan zehirlenmesinden kaynakland ı ğ ı istatistiksel olarak görülmektedir. Yang ı n kompart ı manlar ı aras ı nda duman geçi ş ini durdurman ı n önemi burada yatmaktad ı r. Özellikle motorlu yang ı n damperleri yang ı n senaryosuna uygun ş ekilde duman dedektöründen alacaklar ı sinyal ile henüz damper içindeki s ı cakl ı k yükselmese bile kapan ı p duman ı n di ğ er taraf ı na geçi ş ini engeller. Yang ı n damperinin “yal ı t ı m” özelli ğ inin amac ı ise, yang ı na maruz kalmam ı ş yüzeylerin veya bu yüzeylere biti ş ik herhangi bir malzemenin tutu ş mas ı n ı engellemektir. Yang ı n damperi ayn ı zamanda yak ı n ı nda bulunan insanlar ı korumaya yetecek kadar ı s ı bariyeri sa ğ lamal ı d ı r. Bu nedenle damper klapesinin yang ı na maruz kal- mayan taraf ı nda s ı cakl ı ğ ı n belirlenen limitlerin üzerine ç ı kmas ı n ı engellenmelidir. Yukar ı da belirtilen özelliklerin hangi ko ş ullar alt ı nda test edilece ğ i ise TSE-EN 1366-2’ de tarif edilmi ş - tir. Bu standartta deney teçhizat ı , deney numunesi (adedi, boyutu), deney numunesinin monte edil- mesi, deney i ş lemi ve yap ı lacak deneylerin say ı s ı detayl ı olarak tarif edilir ve EN1366-2 standard ı na göre test edilen yang ı n damperlerinin testi deney sonuçlar ı a ş a ğ ı daki ş ekilde özetlenir; EI120 (ve, ho) S Anlam ı : Test edilen yang ı n damperi yukar ı da belirtilen bütünlük, s ı zd ı rmazl ı k ve yal ı t ı m özelliklerini 120 dk. boyunca, dikey ve yatay montaj ko ş ullar ı nda sa ğ lam ı ş t ı r. Deney sonucunun ifadesinden de anla ş ı laca ğ ı gibi damperin hangi konumlarda testi geçti ğ i de deney raporunda belirtilmelidir. Kullan ı c ı n ı n sat ı n ald ı ğ ı sertifikal ı yang ı n damperini güvenle hem yatay hem dikey montaj pozisyonunda kullanabilmesi buna ba ğ l ı d ı r. Yang ı n damperinin deney esnas ı nda hangi yap ı eleman ı üzerine monte edildi ğ i de önemli bir di ğ er konudur. Damper, testi hangi yap ı eleman ı üzerinde geçmi ş tir? Beton/tu ğ la duvar, alç ı pan duvar, duvar içi - duvar d ı ş ı montaj ko ş ullar ı ndan hangileri teste tabi tutulmu ş tur? Damperin testi geçti ğ i yap ı eleman ı ve konum- lar ı haricinde kullan ı m ı uygun de ğ ildir ve bu durumlarda damperin fonksiyonunu koruyaca ğ ı garanti edilemez. Yang ı n damperlerinin test sertifikalar ı n ı n ve deney raporlar ı n ı n dikkatlice incelenmesi büyük önem ta ş ı maktad ı r. EN 1366-2 standard ı na göre test edilmi ş iki farkl ı damper farkl ı performans özelliklerine sahip olabilir. Bu nedenle s ı kça kar ş ı la ş ı lan “EN sertifikas ı na sahip” ibaresi yeterli de ğ ildir. Damperler EN 13501-3’de be- lirtilen özelliklerden hangilerini sa ğ lamaktad ı r? “Duman s ı zd ı rmazl ı ğ ı ” ve “yal ı t ı m” özellikleri sa ğ lanmakta m ı d ı r? Montaj pozisyonu, teste tabi tutulan yap ı eleman ı , teste tabi tutulan süre, damperden beklenen performans ı kar- ş ı lamaya yeterli midir? Yang ı n damperinden beklenen özelliklerin sa ğ lan ı p sa ğ lanamad ı ğ ı n ı n kontrolü ve ayn ı zamanda farkl ı ürünlerinin ayn ı kriterler göz önüne al ı narak k ı yaslanabilmesi ancak bu ş ekilde mümkündür. İ lgili standartlara uygun, sertifikal ı ürün kullan ı m ı özelikle yang ı n damperi gibi kritik önem ta ş ı yan bir üründe son derece önemlidir. Bununla birlikte dikkat edilmesi gereken konu, ürün sertifikas ı n ı n standartlarda belirtilen özellikleri ne derece yans ı tt ı ğ ı ve sertifika ettirilen ürün özelliklerinin talep edilen kullan ı m amac ı na ne derece uygun oldu ğ udur. Yaln ı zca “sertifikal ı d ı r” ibaresinin yeterli görülmemesi, “hangi ko ş ullar alt ı nda” ser- tifikal ı oldu ğ una dikkat edilmesi gereklidir. Aksi taktirde hem i ş levi yetersiz olan ürünler tedarik edilmi ş hem de farkl ı ürünler aras ı nda uygun bir k ı yaslama yap ı lamam ı ş olur. Kullan ı c ı lar ı n, kontrolörlerin dikkat etmesi gereken “sertifikal ı ” ürünlerin bile “ne ölçüde” sertifikal ı oldu ğ udur.