Tesisat Dergisi 182. Sayı (Şubat 2011)

TEKN İ K B İ LG İ 48 Tesisat Dergisi Say ı 182 - Ş ubat 2011 kaynakl ı önerilenler ile ASHRAE taraf ı ndan listelenenler aras ı nda oldukça büyük farklar vard ı r. Bunun as ı l sebebi ise Avrupa kaynakl ı önerilerin mekanda sürekli ya ş amayan in- sanlara (ziyaretçiler) uygun olmas ı , ASHRAE ko ş ullar ı n ı n ise temelde mekanda ya ş ayan adapte olmu ş ki ş ilerin temel al ı nd ı ğ ı asgari yönetmelik ko ş ullar ı olmas ı d ı r. Havaland ı rma etkinli ğ i Standartlarda belirlenen havaland ı rma oranlar ı ( Tablo 1 ) insanlar ı n kulland ı ğ ı mekandaki so- luma seviyesinde gerekli olan oranlard ı r. Oda tedarik difüzörlerinde gerekli havaland ı rma oran ı ş öyle hesaplan ı r: Tart ı ş ma Günümüzde gerekli asgari havaland ı rma oran ı n ı hesaplamak için standartlara ve yönetmeliklere sahip olsak da bunlar tam anlam ı yla bütünlüklü de ğ illerdir. Amaç elbette so ğ utma yükü hesap- lamalar ı nda oldu ğ u gibi gerekli havaland ı rma oran ı n ı elden geldi ğ ince aç ı k ş ekilde hesapla- makt ı r. Sa ğ l ı ğ a, konfora ve performansa dayal ı kabul edilebilir bir iç mekan hava kalitesi için gereksinimleri ve bütün kaynaklardan gelen yay ı lma oranlar ı n ı da bilmemiz gerekir. Maalesef bunu belirlemek so ğ utma yükü he- saplamalar ı nda oldu ğ u gibi kolay de ğ ildir. Zira so ğ utma yükü hesaplamalar ı nda oda ve d ı ş mekan s ı cakl ı k seviyeleri (°C), enerji emisyonu (watt), ı s ı depolama, güne ş radyasyonu (watt) gibi parametrelerin tümü benzer birimlerle yorumland ı ğ ı ndan ve tümü insan vücudundaki ayn ı parametreyi ( ı s ı dengesi) etkiledi ğ inden durum daha kolayd ı r. İ ç mekan hava kalitesi aç ı s ı ndan insanlar, içerideki donan ı m, sistem- ler, tesisatlar, d ı ş ar ı dan gelen vb. pek çok kay- naktan yay ı lan binlerce madde söz konusudur ve bunlar ı n her biri vücudun bir veya daha fazla organ ı n ı etkileyebilir. Asgari havaland ı rma oran ı n ı belirlerken hem insanlardan (ve onlar ı n faaliyetlerinden) kaynaklanan “kirletici maddelere” hem de “binan ı n” (donan ı m, bina materyalleri, HVAC sistemleri) kirlili ğ e katk ı s ı dikkate al ı nmal ı d ı r. Her iki kayna ğ a ait emisyonlar koku seviyesini (burunla tespit edilerek) etkiledi ğ inden, 5 ki ş i- nin oldu ğ u yerde bir ki ş i için 5 kat havaland ı rma oran ı sa ğ laman ı z gerekti ğ inden bu katk ı lar ı ve havaland ı rma oranlar ı n ı hesaba eklemeliyiz. Burada bir fark bulunuyor; mekandakilerin alg ı s ı lineer olarak eklenemeyece ğ inden söz konusu kaynaklar iki kat ı na ç ı kt ı ğ ı nda bu art ı ş - tan ho ş nutsuz olacak ki ş ilerin ikiye katlanmas ı beklenmemelidir. Böylesi bir durumda konfor temel ölçektir. Sa ğ l ı k aç ı s ı ndan bak ı lacak olursa farkl ı kay- naklardan gelen emisyonlar farkl ı organlar ı etkileyebilece ğ inden bir maddeyi havaland ı r ı r- san ı z, bir di ğ erinin etkisini azaltm ı ş olacaks ı n ı z. Ço ğ u durumda konfor gereksinimleri (koku) sizi en yüksek asgari havaland ı rma oran ı na yöneltecektir. “ İ nsan” unsuru aç ı s ı ndan gereken havaland ı rmayla ilgili iyi bilgi sahibi olmam ı za ra ğ men “bina” unsuru aç ı s ı ndan havaland ı rma ile ilgili durumlar çok iyi ş ekilde belgelenmemi ş tir. Binalarda kullan ı lan malzemelerin belirlenmesi- ne ve daha iyi bir ş ekilde sertifikaland ı r ı lmas ı na acil ihtiyaç vard ı r ve “iyi” (az kirleten) malzeme üreticilerinin lehine olacak havaland ı rma stan- dartlar ı geli ş tirmeliyiz. EN 15251’de üç bina tipi tan ı mlanarak bu yönde bir çal ı ş ma ba ş lat ı lm ı ş t ı r, ancak mevcut veya yap ı lmas ı planlanan bir binan ı n hangi türe ait oldu ğ un de ğ erlendirme yöntemi yeterince iyi de ğ ildir. Kim için havaland ı rma yapaca ğ ı z? Odaya öy- lesine giren insanlar (adapte olmam ı ş ki ş iler) için mi yoksa zaten hali haz ı rda o oday ı kullanan mekan sahipleri (adapte olmu ş ki ş iler) için mi? İş te burada ASHRAE 62.1 ile EN 15251 taraf ı ndan benimsenen felsefeler farkl ı d ı r. Toplam havaland ı rma oran ı V = V bz / ε ν (2) Vbz = soluma bölgesinin havaland ı r ı lmas ı , ε V = Havaland ı rma etkinli ğ i Havaland ı rma etkinli ğ i hava da ğ ı l ı m etkinli ğ ine ve kirlilik kayna ğ ı n ı n (veya kaynaklar ı n ı n) tipine ve konumuna ba ğ l ı d ı r, bu yüzden bu de ğ er sadece bir sistem karakteristi ğ i de ğ ildir. Birçok durumda kirlili ğ e yol açan madde yay ı n ı m ı n ı n tek tip oldu ğ u varsay ı l ı r, bu yüzden havaland ı r- ma etkinli ğ i hava da ğ ı l ı m etkinli ğ i ile ayn ı d ı r. Tamamen kar ı ş ı k bir havaland ı rma sistemi için de ğ er 1’dir ve Tablo 1 ’deki havaland ı rma oranlar ı da ğ ı t ı c ı menfezlerin tasar ı m ı nda kul- lan ı labilir. Havaland ı rma etkinli ğ i veya hava da ğ ı l ı m etkinli ğ i ise hava besleme ve geri dönü ş menfezlerinin pozisyonu ile tipinin bir fonksiyonudur ve bu etkinlik beslenen hava ile ve oda s ı cakl ı ğ ı aras ı ndaki farka ve da ğ ı t ı c ı menfez yoluyla yarat ı lan hava ak ı m ı n ı n toplam miktar ı na ba ğ l ı d ı r. Hava da ğ ı l ı m etkinli ğ i say ı sal olarak hesaplanabilir veya deneyle ölçülebilir. Yer de ğ i ş tirme ve ki ş isel havaland ı rma aç ı s ı n- dan de ğ erler 1’den yüksek olabilir ama e ğ er bir mekana s ı cak hava da ğ ı t ı l ı yorsa de ğ erler 0.5’e kadar dü ş ebilir. Hava da ğ ı t ı m etkinli ğ i bir mekandaki hava da ğ ı l ı m ı n ı hesaba katar ama d ı ş ar ı daki havan ı n kanallar yoluyla mekana ne kadar etkin ş ekilde aktar ı ld ı ğ ı n ı hesaba katmaz. E ğ er sistemde bir hava s ı z ı nt ı s ı varsa havaland ı rma havas ı n ı n miktar ı artt ı r ı lmal ı d ı r. Bu durum EN 15252 standard ı nda bahsedilmemi ş tir ama ASHRAE 62.1’de bahsi geçmektedir. Tablo 1. ASRHAE 62.1 ve EN 15251’e Göre Ticari Binalarda Duman Serbestisi Olan Alanlar Mekan tipi İş gal Ki ş i/m² CEN Kategorisi Asgari hava- land ı rma oran ı yani sadece mekândakiler l/s insan Bina için ek havaland ı rma (tek bir tane eklenir) l/s- m² Toplam l/s- m² ASH- RAE Rp CEN CEN çok dü ş ük kirlilik CEN Dü ş ük kirlilik CEN Dü ş ük kirlilik yok ASHRAE Ra CEN Dü ş ük kirlilik ASHRAE Tek Ofis (hücre tipi ofis) 0,1 I 2,5 10 10 1,0 2,0 0,3 2 0,55 II 7 7 0,7 1,4 1,4 III 4 4 0,4 0,8 0,8 Konferans odas ı 0,5 I 2,5 10 10 1,0 2,0 0,3 6 1,55 II 7 7 0,7 1,4 4,2 III 4 4 0,4 0,8 2,4