Tesisat Dergisi 182. Sayı (Şubat 2011)

114 Tesisat Dergisi Say ı 182 - Ş ubat 2011 MAKALE safi yurtiçi has ı la ba ş ı na tüketilen birincil enerji miktar ı o ülkenin enerjiyi ne kadar verimli kullanabildi ğ inin en önemli göster- gesi olarak kabul edilmektedir. Tablo 7 ’de Türkiye ve di ğ er baz ı ülkeler için rakamlar verilmi ş tir: Türkiye’de kullan ı m noktas ı na ula ş an 1 kWh’lik elektrik enerjisinin üretim, iletim ve da ğ ı t ı m operasyonlar ı ndan kaynakla- nan maliyeti 0,1 dolar kadard ı r. Dolay ı s ı y- la kullan ı m noktas ı nda gerçekle ş tirilecek 1 kWh’lik tasarruf, Türkiye için 0,1 dolar tasarruf anlam ı na gelmektedir. alternatif ak ı m (AC), asenkron tip elektrik motorlar ı uygulamalar ı kalmakta olur ki, bu tür uygulamalarda (pompalar, fanlar, hava kompresörleri, baz ı tip gaz komp- resörleri, kar ı ş t ı r ı c ı lar, ta ş ı y ı c ı lar ve di ğ er tip makine teknik sistemleri gibi) al ı nacak baz ı tedbirlerle ve yap ı lacak baz ı ekleme- ler ve de ğ i ş ikliklerle %30’lar mertebesin- de elektrik tüketiminde azaltmalar yap ı la- bildi ğ ini biliyoruz. Bu tür uygulamalarda sa ğ lanacak her %1’lik tasarrufun 1 TWh = 1 milyar kWh oldu ğ unu dikkate al ı rsak, bunun ülkenin makro ekonomisine, tüketiciye ve çevreye olan pozitif etkisi a ş a ğ ı da verilmi ş tir: Tablo 7. Türkiye ve Baz ı Ülkelerin “Enerji Yo ğ unlu ğ u” Rakamlar ı Örnek Ülkeler Enerji Yo ğ unlu ğ u (TEP / 1000$) Türkiye için 0,30…..0,35 OECD ortalamas ı 0,18…..0,20 AB ortalamas ı 0,15…..0,18 Japonya 0,09….0,11 Resmi istatistiklere göre Türkiye enerjiyi örne ğ in Japonya’ya göre yakla ş ı k 3 kat, OECD ve AB ülkelerine göre de yakla ş ı k 2 kat daha verimsiz kullanmaktad ı r. Türkiye’de tüketilen enerjinin yakla ş ı k %73’ü ithal edilmektedir. Do ğ algaz ı n % 98’i, ham petrolün ise % 91’i ithal edil- mektedir. Birincil enerji ithalat ı m ı z ı n de ğ e- ri içinde bulundu ğ umuz dönemde y ı ll ı k 35 – 40 milyar dolar kadard ı r. Önümüzdeki y ı llarda hem kullan ı m miktar ı m ı z ı n arta- ca ğ ı , hem de dünyada petrol, do ğ algaz ve kömür fiyatlar ı yükselece ğ i için, birincil enerji ithalat ı m ı zda katlanarak artacak ve ekonomimizi zorlayan ba ş unsurlardan biri olacakt ı r. Türkiye’nin 2011 y ı l ı nda 180 TWh’lik net iç tüketiminin olaca ğ ı ve bunu kar ş ı lamak için de brüt 220 TWh’lik elektrik üretece- ğ ini söylemi ş tik. Üretimin tüketime oran ı 220 / 180 = 1,22 olmaktad ı r. Yani kul- lan ı m noktas ı nda gerçekle ş tirilecek 1 kWh’lik tasarruf, üretimde 1,22 kWh’lik tasarruf anlam ı na gelmektedir. Tüketimde 1 kWh tasarruf => Üretimde 1,22 kWh tasarruf Tüketimde 1 kWh tasarruf => 732 gram daha az CO 2 Tüketimde 1 kWh tasarruf => İş letme giderlerinde 0,1 dolar tasarruf Türkiye’de 2011 y ı l ı nda 50.000 MW kurulu üretim gücüyle 220 TWh elektrik enerjisi üretilece ğ i öngörülmü ş tür. Yani 1 TWh (= 1 milyar kWh) elektrik üretebilmek için ge- rekli olan kurulu güç kapasitesi 227 MW olmaktad ı r. Ancak kullan ı m noktas ı nda gerçekle ş tirilecek 1 TWh’lik tasarruf, 227 x 1,22 = 277 MW’l ı k kurulu güç kapa- sitesini bo ş a ç ı karmaktad ı r. Önümüzdeki y ı llarda 1 MW kurulu güce sahip üretim tesisi kurmak ve bu güç için gerekli olan iletim ve da ğ ı t ı m ş ebekesini olu ş turmak için yap ı lmas ı gereken yat ı r ı m de ğ eri 3 milyon dolar mertebesindedir. Dolay ı s ı yla kullan ı m noktas ı nda gerçekle ş tirilecek 1 TWh = 1 milyar kWh’lik tasarruf 277 x 3 = 830 milyon dolarl ı k yat ı r ı m de ğ eri ta- sarrufu anlam ı na gelmektedir. Tüketimde 1 kWh tasarruf => 0,83 dolar yat ı r ı mda tasarruf Elektrik Motoru Uygulamalar ı nda Yap ı lacak Her %1’lik Tasarrufun Faydalar ı O Tüketici y ı lda 160 milyon dolar daha az elektrik faturwas ı öder, O Üretim, iletim ve da ğ ı t ı m sistemine yap ı lmas ı gereken 830 milyon dolarl ı k yat ı r ı ma gerek kalmaz, O Ülke için y ı lda 100 milyon dolarl ı k i ş letme maliyeti tasarrufu olur, O Atmosfere y ı lda 732.000 ton CO 2 sal ı m ı önlenmi ş olur. Elektrik Enerjisinin Tüketiciye Fiyatland ı r ı lmas ı Türkiye’de elektrik birim fiyatlar ı ve zam oranlar ı Türkiye Elektrik Da ğ ı t ı m A. Ş . (TE- DA Ş ) taraf ı ndan belirlenmekte ve Enerji Piyasas ı Düzenleme Kurulu (EPDK) tara- f ı ndan kontrol ve koordine edilmektedir. Birim fiyatlar oldukça karma ş ı k formüller kullan ı larak olu ş turulmakta ve kullan ı m yeri (konut, i ş yeri, sanayi, ziraat vb.), kullan ı m özellikleri, kullan ı m miktar ı , kul- lan ı m bölgesi gibi bir çok faktöre göre de- ğ i ş kenlik göstermektedir. Birim fiyatlar ı n olu ş turuldu ğ u formülleri ve ayl ı k birim fiyat tablolar ı n ı http://www. epdk.org.tr/tarife/elektrik/tarife.htm ad- resinden takip etmek mümkündür. Ancak faturalarda yer alan; “TRT pay ı ”, “enerji fonu”, “muhtelif ilave”, “belediye tüketim vergisi”, “KDV” gibi eklerle birlikte sonuç- ta olu ş acak fiyat ı önceden hesaplayabil- mek hiç kolay bir i ş de ğ ildir. Türkiye’nin elektrik üretiminde kulland ı ğ ı birincil enerji kaynaklar ı n ı n karmas ı n ı n sebep oldu ğ u CO 2 sal ı n ı m ı 1 kWh’lik üre- tim için ortalama 600 gramd ı r. Buna göre kullan ı m noktas ı nda gerçekle ş tirilecek 1 kWh’lik tasarruf, üretimde 1,22 x 600 = 732 gram CO 2 sal ı m ı n ı önlemektedir. 2011 y ı l ı nda Türkiye’de tüketilecek olan 180 TWh’lik elektrik enerjisinin resmi ra- kamlara göre % 60’ ı n ı n, benim tahmini- me göre ise % 70’ten fazlas ı n ı n elektrik motorlar ı yla yap ı lan uygulamalarla tü- ketilece ğ ini söylemi ş tik. Buna göre 2011 y ı l ı nda elektrik motorlar ı nca tüketilecek olan enerjinin 180 x 0,65 = 120 TWh kadar olaca ğ ı n ı kabul etmek yanl ı ş olma- yacakt ı r. Elektrik motorlar ı taraf ı ndan tüketilen 120 TWh’lik enerjinin yakla ş ı k % 16’s ı n ı n yani 20 TWh’lik k ı sm ı n ı n, üzerinde ba ş kaca tasarruf yap ı lmas ı zor olan ve zaten tüketimi optimi- ze edilmi ş motorlar (verim s ı n ı f ı en yüksek olanlar, frekans kontrollü olanlar, dijital kont- rollü olanlar, DC motorlar vb. gibi) oldu ğ unu iyimser bir yakla ş ı mla varsayal ı m. Geriye tüketim toplam ı 100 TWh olan orta ve dü ş ük verim s ı n ı f ı na sahip, herhangi bir güç kontrolü olmayan sincap kafesli,