... .. .. .. ~ cı:ı Dr. Cengiz KOÇ DSİ XXI. BölgeMüd. Aydın I 985 yılında Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarıııısal Yapılar ve Sulama Böliimü'ııdeıı mezuıı olduktan soııra Kayseri DSjX/1. Bölge Miidiirliiğii , 121. Şube Miidürliiğü'ııde işletme mü/ıeııdisi olarak göreve başladı. 198587 yılları arasında Aııkara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarımsal Yapılar ve Sulama Aııa Bilim dalında Ziraat Yüksek Mühendisi unvaıııııı aldı. Temmıız-l986'da Aydın DSj XXI. Bölge Miidürliiğü'ne atandı, Aydın Ovası Sulaması İşletme ve Bakım Başmühendisliği göreviııi y ürütmeye başladı. 1994 yılında Ege Üııiversitesi Feıı Bil. Eııs. Tarımsal Yapılar ve Sulama Ana Bilim dalında doktora programına başladı ve 1998 yılında doktor mühendis ıınvanını aldı. Sulama yönetimi, sulama s is t e mleriııiıı peıformaıısı, sulama ve drenaj sistemleriııiıı işletme ve bakım fiııansmaııı, sulama birlikleri gibi koııular iizeriııde çalışmalar yapmaktadıı: Cengiz Koç, lıaleıı DSj XXI. Bölge Müdiirliiğii'ııde İşletme ve Bakım Şube Miidürliiğü göreviııi yürütmektediı: OZET ___ ~ Yirminci yüzyılın ikinci yarısı boyunca, kurak bölgelerde iıışa edilen sulama ve drenaj sistemleri gıda üretimini önemli ölçüde artıran girdileri oluştıırnıuştııı: Diiııyada sulama ve dreııaj sistemleri sessiz bir kriz içerisindediı: Gıda üretimini destekleyen geçmiş başarısı göz ardı edilmemesine karşın sulamanın yaygınlaşması, bazı ülkelerde şehir yerleşim alanların111 genişleme baskısı, aşırı akiifer kııllaıııını, toprak ııızluluğıı ve suyla doygunluk nedenleriyle azalmaktadıı: Ayrıca, 1980 yılıııdaıı bu yana sulama ve drenaj sistemleri içiıı gerekli yeni yatırımlar öııemli miktarda azalarak lıızıııı kaybeııııiştiı: Aııcak, sulu tarım insanlığın gıda giiveııliği içiıı gerekliliğini /ıala korıımakıadıı: Sulama ve drenaj sektöründe yatırımların azcılınasıııa bağlı olarak gıda arz ve talebi üzerine yapılan birçok model çalışması, gelecekteki gıda giiveııliğiııin giinümüzde belirleneıı gereksinimlerle uyumlu olmayacağını gösternıektediı: Sulu tarımda lıiikiimetleriıı ve uluslararası bağış kurııııılarınııı ilgisizliği /ersiııe dönüşmezse gelecek yıllarda acil öıılemlerin alıııması gerekecektiı: İlgisizliği destekleyen aııa ııedeıılerden biri, biiyiik sulama ve drenaj projeleriııin oldukça diişiik gerçekleşen peıformaııslarıdıı: Bıı makale, giiııiimiizde sulama ve drenaj sistemlerini Ar-Ge tartışmalarımıı üstesinden gelebilmek ve çözüm yolları önerebilmek için sulama ve drenaj sistemlerinde kul/aııı laıı teknoloji, kurumsal vefinansal yöııleı; araştırma giidiisii ve iıısaıı kayııakları koıııı/arına odaklaıımıştıı: A ııalıtar Kelimeler: sulama, drenaj, siirdiiriilebilir gelişme, şebeke ____ ~ 156 XXI. Yüzyılda Sulama ve Drenai Sistemlerini Araştırma ve Geliştirme 1. Giriş İ nsanl ığın bugün karşı karşıya olduğu ciddi sorunlardan biri genişleyen kent merkezleri, geleneksel tarım aktiviteleri ve çevresel kaygılar nedeniyle talep edilen nehir içi su kullanımları arasında su için giderek yoğunlaşan yarışın nasıl yönetileceğidir. Tarım sektöründe büyük ölçekli sulama ve drenaj projelerinin ekonomik olarak çekici yönlerinin azalması işlenebilen toplam alanı artırma ümitlerini sın ı rlama ktadır. Bu nedenle, tarımsal üretimden beklenen artış, bir yandan bitki-su gereksinimlerinin çok doğru tahmin edilmesine, diğer yandan mevcut sulama ve drenaj sistemlerinin inşaat, işletme, yönetim ve performansı ndaki önemli iyileşmelerin gerekliliğine güvenmektedir. Mevcut sulama ve drenaj sistemlerinin başarısızlıkları , yüzey ve yeraltı su kaynakla rının sürdürülebilir olarak işletilememesi temelde zayıf planlama, projeleme, sistem yönetimi ve gelişmeye bağlanmaktadır. Bu durum, kısmen projeleme, yönetim ve teknolojiyi iyileştirm ede yol gösterici olarak bu sonuçların kullanılmasından, kısmen de su kaynakları üzerinde inşa edilen sulama ve drenaj projelerinin yeterli nicel sonuçl ar ı için mühendislerin, planlamacıların ve yöneticilerin yetersizliğinden kaynaklanmaktadır. Tarımsal yatırımlardan bir fırsat elde etmek amacıyla sulama ve drenaj sistemlerinin modernize edilmesi, çevre, finansal ve sosyo-ekonomik eğilimler ile uyumlu olan uygun yönetim stratejilerinin geliştirilmesi büyük bir çabayı gerektirmektedir. Sulama ve drenaj sistemlerinin yönetimi ile izleme çalışmaları ; çevreyi korumak, toprak tuzluluğu ve suyla doygunluğu engellemek, suyu korumak ve gıda üretimini artırmak için çok yönlü bir yaklaşımı göz önüne almalıdır [10]. Tüm bunlar, tarla incelemesi ve değerl endirme teknikl eri kadar, karar destek sistemleri ve modelleri, coğrafik bilgi sistemleri, uzaktan alg ı lama , su kontrol ve düzenleme donanımı için değişik amaçları ve araşt ı rmayı gerektirmektedir. 2. Sulama ve Drenaj Dünyada 1997 yılında 267 milyon hektar alan sulanm ıştır. Bu alan, işlenebilir alanların % 18'ini olu şturmaktad ır. Sulanan alanlar, 1970'Ii yıllarda her yıl yaklaşık olarak % 2'den fazla artmıştır. Bu oran 1980'Ii yıllarda % 1,8'e kadar yavaşlamı ştı r ve günümüzde yaklaşık % 1,4 oranındad ır. FAO gelecek on yılda genişleme oranının % 1'den daha az olacağını tahmin etmektedir. Sulama alanlarının genişleme oranında büyük bölgesel değişimler görülmektedir. 1990-1995 yılları arasındaki beş yıllık süreçte, 18 milyon hektar artışın yaklaşık 13,5 milyon hektarı (% 75'i) Asya kıtasında gerçekleşmiştir. Aynı süreçte, Hindistan'da 8 milyon hekta rlık, Çin'de ise 1,8 milyon hektarlık artış olmuştur. Son on yıl süresince, Asya ülkelerinde gerçekleşen artışın önemli bir kısmı yeraltı suyunun aşırı kullanımından kaynaklanmaktadır [7]. Dünya Bankası tarafından sulama projelerini gerçekleştirmek amacıyla verilen borçlar, 1960'11 y ı llarda önemli miktarlara ulaşmış, 1970 ve 1980'Ii yıllarda 250 projenin üzerine çıkmıştır. 1970 ve 80'Ii yı llarda verilen borç miktarı 1960'11 yılların üç katından fazla gerçekleşmiştir. Dünya Bankası , 1990-1 995 yılları arasındaki beş yıllık süreçte Çin, Meksika ve Hindistan'daki birkaç büyük ölçekli işletmeleri de kapsayan 39 sulama projesi için yılda ortalama 750 milyon dolar borç vermiştir. Son üç yılda verilen borç miktarı yaklaşık 300 milyon dolara düşmüştür. Asya Geliştirme Bankası geçmiş yıllarda verdiği borcun yaklaşık% 20'sini sulama amaçlı projelere ayırm ıştı r. Banka tarafından verilen
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=